Φιλοσοφικές και θεολογικές αναζητήσεις στην αρχαία Ελλάδα προ του Σωκράτους

Κατά την εποχή που εμφανίσθηκε  ο Πυθαγόρας τον 6ο π.Χ. αιώνα, στο προσκήνιο της ιστορίας  του πολιτισμού της Ελλάδας , δύο  μεγάλα ρεύματα  σκέψεως είχαν επικρατήσει. Κατά πρωτον  η φιλοσοφία  των Ιώνων φυσιολόγων και κατά δεύτεον η "Θεολογία των Ορφικών".
Οι πρώτοι φιλόσοφοι (Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης) ασχολούντο με  την "Κοσμογονία", επιζητούσαν δηλαδή  να ανακαλύψουν την φύση  του αισθητού κόσμου,  να προσδιορίσουν την ουσία από την οποία αυτός παρήχθη.
Από την άλλη πλευρά  μεγάλη διάδοση είχε η "Ορφική θεολογία".  Ο πρώτος στίχος της ομολογίας της ορφικής ψυχής είναι "Κύκλου δ΄εξέπταν  βαρυπενθέος  αργαλέοιο" (Από τον κύκλο του θλιβερού τροχού πέταξα και έφυγα).

Η Ελλάδα έφθασε στο κατώφλι των κλασσικών χρόνων, πέρα παό το πλήρως ανεπτυγμένο Δωδεκάθεο με πολλές μυστικές και εκστατικές τάσεις, που δέχονταν στους κόλπους τους άτομα που ενδιαφέρονταν  για ουσιατική και ερευνητική θρησκευτικότητα.  Στην επίσημη θρησκεία υπήρχε ουσιαστικά άνας και μόνον Θεός, πλαισιωμένος από τους Διογενείς βασιλείς θεούς, των οποίων τις ιδιότητες συγκέντρωνε  " ο πατήρ θεών τε και ανθρώπων, Ζευς" . Τον ατίποδα στον πομπώδη και επιδεικτικό της χαρακτήρα και την επιβλητική ναοδομία αποτελούν οι μυστικές τάσεις, όπως αυτές εκδηλώθηκαν  μέσα από την οργιαστική λατρεία του Διονύσου, την μυστική λατρεία της Δήμητρας και τους Ορφικούς.
Κατά την ορφική φιλοσοφία η ύπαρξη υποβάλλεται  στην διαδικασία ενός ακατάπαυστου  εξαγνισμού μέσω του ορφικού τροχού. Στην πίστη στην αναγέννηση των ψυχών οι Ορφικοί  προσέδωσαν ιδιαίτερο μυστηριακό περιεχόμενο.
Θα πρέπει να αποφεύγεται το πάντρεμα του διονυσιακού στοιχείου  με το ορφικό , αφού κύρια συστατικά της  Ορφικής διδασκαλίαα αποτελούν  η εγκράτεια, η αγνότητα  και η αποχή από την γενετήσια επαφή, ενώ από την άλλη το διονυσιακό - βακχικό στοιχείο δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς το κρασί, την θυσία και την βρώση των ταύρων και την γενετήσια ορμή. Στην διονυσιακή λατρεία η θρησκευτικότητα  είναι ορμή και βρίσκεται έξω από την σφαίρα της ηθικής, όπως και της τέχνης.  Στην ορφική διδασκαλία  επέρχεται ο εμπλουτισμός της  και καθίσταται  ευγενέστερη και χρήσιμη στην κοινωνική ζωή.
Το σώμα ήταν για τους ορφικούς  ο τάφος της ψυχής. Την ιδέα αυτή συμμερίζονταν και οι Πυθαγόρειοι. Η αντίληψη, ότι η ψυχή είναι θαμμένη όσο ζει ο άνθρωπος  και μόνο με τον θάνατο απελευθερώνεται για να περάσει στην μακαριότητα, είναι το αποφασιστικότερο βήμα  που έγινε στην Ελλάδα για την εξοικείωση των πιστών με τον θάνατο. Σ' ένα απόσπασμα του Ευριπίδη διατυπώνεται το ερώτημα μήπως εκείνο που ονομάζουμε ζωή  είναι στην πραγματικότητα θάνατος, και εκείνο που αποκαλούμε θάνατο αποτελεί την αρχή της ζωής. Μήπως  άλλωστε αυτό ακριβώς μας διαμηνύεται στην ανάγνωση του Ιερού Ευαγγελίου  κατά την εξόδιο ακολουθία όταν αποχωριζόμαστε τα προσφιλή μας πρόσωπα "και εις κρίσιν ουκ έρχεται, αλλά μεταβέβηκεν εκ του θανάτου εις την ζωήν".

Το ότι οι μυστικιστικές τάσεις παρακμάζουν κατά τον 5ο και 4ο αιώνα οφείλεται αφ' ενος στην   βαθιά ριζωμένη αγάπη των Ελλήνων προς την εγκόσμια ζωή, αφ΄ ετέρου στις υπερβολές των ορφεοτελεστών.

Οι Ελληνες είναι ο  λαός ο οποίος ξεχώρισε πρώτος  τον λόγο από τον μύθο. Πρώτοι οι Ελληνες της Ιωνίας έθεσαν το ερώτημα της αρχής του κόσμου. Γι' αυτούς ισχύει κατ΄εξοχήν η διαπίστωση του Αριστοτέλη: ''Πάντες οι άνθρωποιτου ειδέναι ορέγονται φύσει". Ο αντικειμενικός κόσμος και οι θαυμαστές μεταβολές του ήταν το πρώτο αντικείμενο της φιλοσοφικής σκέψεως των Ιώνων φιλοσόφων.

Θεωρείται επιβεβλημένος  ο διαχωρισμός της επιστήμης και της φιλοσοφίας στην πρώιμη προσωκρατική περίοδος καθώς και την περίοδο της ακμής του κλασσικού ελληνισμού. Η σωκρατική ηθική εισάγει για πρώτη φορά στον κόσμο την αναγκαιότητα της επιδίωξης της αρετής ως υπέρατου ηθικού αγαθού και της δικαιοσύνης.

Ηδη η κοσμογονική ποίηση είχε θέσι με τον τρόπο της το  πρόβλημα "της του παντού γενέσεως". Τα φιλοσοφικά ρεύματα του αρχαϊκου Ελληνισμού  θέτουν το πρόβλημα της αρχής του κόσμου κατά τρόπο αιτιοκρατικό. Ο Ευάγγελος Ρούσος τα διαχωρίζει ως εξής:

• Mιλήσιοι (Υλοζωισμός)
• Πυθαγόρειοι (Μυστικισμός & Επιστήμη)
• Ελεάτες (Μεταφυσική του Είναι)
• Αυτοδύναμοι Φυσιολόγοι
• Ατομικοί (Θετικισμός)

Ολες οι έννοιες που αποτελούν το σύστημα της φιλοσοφίας και της φυσικής γεννήθηκαν κατά την περίοδο αυτή  της ελληνικής φιλοσοφίας. Η έννοια της ύλης, η έννοια της δυνάμεως, η έννοια του αριθμού, του μεγέθους, της κινήσεως, η έννοια του γίγνεσθαι, η έννοια του είναι, του συνεχούς, του ασυνεχούς, η έννοια του χώρου και του χρόνου, η έννοια του ατόμου είναι καθαρά δημιουργήματα  της πρώιμης ελληνικής φιλοσοφίας.

Η Μίλητος υπήρξε το πρώτο κέντρο της επιστήμης και της φιλοσφίας. Μέσα στα τείχη της πόλης αυτής, που το εμπόριο της έθανε μέχρι τις πόλεις του Εύξεινου Πόντου και τις Στήλες του Ηρακλέους, άναψε ο φιλοσοφικός έρως  και η επιστημονική έρυνα. Ιδού πως ο Αριστοτέλης περιγράφει το γεγονός αυτό : "Δια γαρ το θαυμάζειν οι άνθρωπο και νυν και το πρώτον ήρξαντο φιλοσοφείν, εξ αρχής μεν τα πρόχειρα των ατόπων θαυμάσαντες, είτα κατά μικρόν ούτω προϊόντες, και περί των μειζόνων διαπορίσαντες, οίον περί των της σελήνης  παθημάτων και των περί του ηλίου και των περί των άστρων και περί της του παντός γενέσεως".
Θεμελιωτής αυτής της φιλοσοφίας της φύσεως και συνεπώς ιδυτής της φιλοσοφίας γενικώς είναι ο Θαλής ο Μιλήσιος (625-546π.Χ.). Η συμβολή του στην αστρονομία πρέπει να θεωρηθεί σημαντική. Πρώτος αυτός έθεσε  το φιλοσοφικό πρόβλημα της αρχής των πάντων και αποφάνθηκε ότι το ύδωρ έχον μέσα του ζωή είναι το σταθερό υπόβαθρο μέσα σε όλες τις μεταβολές των φαινομένων και των όντων. Γι΄ αυτό στο σύστημα του Θαλή και των υπόλοιπων Μιλησίων προσδίδουμε τον όρο "υλοζωισμός".
Η ύλη, είτε ύδωρ, είτε αήρ, είτε άλλο στοιχείο,συνυφαίνεται  κατά τους προσωκρατικούς  φιλοσόφους με την δύναμη της ψυχής, δηλαδή  με την δύναμη αυτή, η οποία μορφώνει την ύλη.
Ο Μιλήσιος Αναξίμανδρος , σύγχρονος του Θαλή,  είναο ο δημιουργός του γραπτού φιλοσοφικού λόγου. Εισάγει πρώτος στηνιστορία της φιλοσοφίας  την έννοια του απείρου. Η πρώτη αρχή, το άπειρον, σημαίνει ότι η γένεση και η φθορά δεν έχουν τέλος. Η επιστροφή στους κόλπους του απείρου είναι η μοίρα κάθε όντος.

Η δεύτερη πόλη της Ιωνίας, όπου εμπεδώνεται η φιλοσοφική αναζήτηση είναι η Εφεσος. Εδώ έζησε ο Ηράκλειτος από το  540 έως το 480 π.Χ. Διέγνωσε ότι ο κόσμος κινείται μεταβάλλεται σύμφωνα με τον εσωτερικό νόμο της εναντιότητας. Το αντικείμενο της φιλοσοφικής αναζήτησης του Ηράκλιτου δεν είναι ούτε η αφετηρία, απ όπου ο κόσμος ξεκίνησε, ούτε  ο σκοπός, προς τον οποίο αυτός καταευθύνεται, αλλά τα εσωτερικά μέτρα, οι εσωτερικοί ρυθμοί, σύμφωνα με τους οποίους κεινείται και ρυθμίζεται. Εδίδασκε, πως δεν μπορεί να υπάρξει ισότητα στον κόσμο, γιατί όλα τα όντα στην φύση και συνακόλουθα στην  κιοινωνία , δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μιά ενότητα από αντιθέσεις. Αρα ισότητα και ομογένεια συνεπάγονται ανυπαρξία κίνησης, συνεπώς νέκρα.

Ο όμιλος των Πυθαγορίων εμφανίζεται συγκροτημένις κατά το τέλος του 6ου αιώνα στις  πόλεις της Μεγάλλης Ελλάδας ως κίνημα θρησκευτικό και πολιτικό. Ιδρυτής της σχολής ήταν ο Πυθαγόρας ο Σάμιος, ο οποίος γεννήθηκε κατά το 570 π.Χ., έφυγε από την πατρίδα του, επήγε πιθανόν και  στην Αίγυπτο και κατέληξε στον Κρότωνα. Για την πραγματική  ζωή του Πυθαγόρα τα στοιχεία είναι λγοστά.  Από δεύτερη και τρίτη αναφορά αντλούμε πληροφορίες για την ζωή του μεγάλου μύστη, όπως στα διασωθέντα δοξογραφικά  αποσπάσματα του Φιλολάου και του Αρχύτα, το σύγγραμμα   του Ιάμβλιχου "Πυθαγόρου βίος" και τον "Τ'ιμαιο" του Πλάτωνα. Ο  Πυθαγόρας αρκείτο να διακηρύττει, ότι αναλώθηκε στην αναζήτηση της γνώσεως, σ΄αυτόν δε αποδίδεται η εισαγωγή της λέξης "φιλόσοσφος".
Ιδρυσε την πρώτη μυστική εταιρία, η οποία επιδίωκε την ηθική και πνευματική ανγέννηση πρωτίστως των λαϊκών στρωμάτων, ανδρών και γυναικών. Η φιλοσοφία των Πυθαγορίων  στηρίζεται στην θεμελειακή έννοια του μέτρου και της αρμονίας. "Εστί  γαρ αρμονία πολυμιγέων ένωσις και δίχα φρονεόντων  συμφρόνησις".
Η δομή της Πυθαγορείου  σχολής προέβλεπε δοκιμασία εισδοχής  και βαθμούς μύησης. Στον πρώτο βαθμό οι μαθηταία αποκαλούμενοι "ακουσματικοί" συνεμωρφούντο καθ' όλο το διάστημα της "παρακευής"  στηντήρηση της απόλυτης σιγής.  Με την μύηση σε δεύτερο βαθμό  ο δόκιμος εισήρχετο στον εσωτερικό περίβολο  της κατοικίας του Διδασκάλου, προσιτό μόνο στπυς πιστούς εταίρους του. Σ' αυτούς αποκαλύπτετο  σταδιακά η επιστήμη των αριθμών , ως επιστήμη των ζωντανών αριθμών, των εν ενργεία ιδιοτήτων του Θεού, μέσα στον κόσμο και μέσα στον άνθρωπο. Στον τρίτο βαθμό επήρχετο η τελέιωση. Με την διδασκαλία της μυστηριακής κοσμογονίας , και της κοσμολογίας της ζωής  των ψυχών  γινόταν προσέγγιση του μεγάλου μυστηρίου της ζωής.

Ο Πυθαγόρας θεωρούσε, ότι το ανθρώπινο πνεύμα είναι αθάνατο, απολύτως ενεργό, "ποιούν αίτιον". Το σώμα είναι το θνητό μέρος, απολύτως διαιρετό, "πάσχον αίτιον". Φρονούσε, ότι αυτό που αποκαλούμε ψυχή, είναι στενά δεμένο με το πνεύμα, και ότι συνίσταται από ένα τρίτο ενδιάμεσο στοιχείο, απότοκο του "κοσμικού ρευστού". H ψυχή είναι κατα την Πυθαγόρεια έκφραση , όπως επαναλήφθηκε από τον  Πλάτωνα, το "άϋλο άρμα" που ανυψώνει το πνεύμα η το αφήνει να πέσει στα σκοτεινά αδιέξοδα της ύλης.

Η ηθική δισδασκαλία του Πυθαγόρα περιέχεται  στο από 71 στίχους αποτελούμενο ποίημα "Χρυσά Επη Πυθαγόρου. Mάλλον πρόκειται περί έργου των Νεοπυθαγορείων  των τελευταίων ετών του δέυτερου μ.Χ. αιώνα.  Υπάρχουν κατά την άποψη μου σ' αυτό πολλές κοινές φιλοσοφικές αρχές μ' αυτές που διατυπώνονται στο σύγγραμμα  του ρωμαίου αυτοκράτορα και στωικού φιλοσόφου, Μάρκου Αυρηλίου , "Tα εις εαυτόν" . Παραθέτω μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα: " Nα ακείς την διακαιοσύνη με έργα και με λόγους,  σε ουδεμία  περίπτωση  να φέρεσαι ασυλλόγιστα, αλλά συνειδητοποίησε το πεπρωμένο, όλοι οι άνθρωποι θα πεθάνουν, τα δε χρήματα άλλοτε μεν η μοίρα επιθυμεί να αποκτώνται, άλλοτε δε να χάνονται. Οσα δε κακά, από κακή τύχη έχουν οι θνητοί και συνεπώς και συ , να τα υποφέρεις  χωρίς να αγανακτείς, και όσον δύνασαι να τα θεραπεύεις."

Εντελώς ξέχωρα από τα πυθαγόρεια κινήματα  αναπτύσσεται η ελεατική φιλοσοφική σχολή  στην μικρί ιωανικά αποικία Ελέα, στην  δυτική κάτω Ιταλία. Ιδρυτής της σχολής ήταν ο Ξενοφάνης, και ο πιό γνωστός εκπρόσωπος της ο Zήνων ο Ελεάτης. Η άνθηση των ελληνοκρατούμενων  περιοχών της δυτικής λεκάνης της Μεσογείου οφείλεται στην μετανάστευση πολλών Ελλήνων  από την Ιωνία, όταν το 546 και μετά η περσική κατοχή επιβλήθηκε σταδιακά σρα παράλια της Μικράς Ασίας. Η σχολή της Ελέας καταπιάνεται συστηματικά με την κριτική έρευνα των επιστημονικών γνώσεων.  Για τον Ξενοφάνη, αντίθετα με τον Ηράκλειτο, η ενότητα και η ομοιγ΄νεια αποτελούσαν τις βασικές αρχές  της κοσμοθεωρίας του. Μια ουσία υπάρχει στην πλάση, στην αντικειμενική πραγματικότητα δεν υπάρχουν αγεφύρωτες διαφορές μέσα στα πράγματα. Αν στην αντίληψη μας παρουσίαζονται τέτοιες διαφορές, αυτό δεν συμβαίνει πραγματικά. Μα εξαπατούν οι αισθήσεις μας, που δεν είναι τέλειες.

Μια εξαίρετη φυσογνωμία, χρονολογικά η πιό κοντινή στον Πρωταγόρα και τον Σωκράτη είναι ο Εμπεδοκλής, που γεννήθηκε στον Ακράγαντα της Σικελίας το 492 π.Χ. Η μοναδική του προσωπικότητα συνδυάζει όλα τα στοιχεία: είναι πολιτικός και γιατρός, ποιητής και φιλόσοφος, βιολόγος, μύστης-θεολόγος και συνάμα πρόδορομος της ρητορικής.  Είναι ο ιδρυτής της Σικελικής ιατρικής σχολής, η οποία ως προς την σημασία της δεν υστερεί καθόλου της σχολής της Κω  και της Κνίδιυ. Η κοσμοθεωρία του  περιέχεται στο ποίημα του "Περί φύσεως". Εγραψε και δεύτερο ποίημα "Καθαρμοί, όπου αναπτύσσει  την δικιά του εκδοχή της Ορφικής διδασκαλίας. Και  από τα δύο έργα μόνο αποσπάσματα σώζονται. Η θειϊκή καταγωγή της ψυχής και η διδασκαλία περί μετεμψυχώσεως παοτελούν τα κεντρικά σημεία του κηρύγματος του. Υποστηρίζει, ότι πρέπει να χρησιμοποιούμε όλες τις αισθήσεις μας  για να παρατηρούμε κάθε τι  με ακρίβεια και να σχηματίσουμε εικόνα περί του κόσμου. Η προσπάθεια αυτή τελεσφορεί  μόνο σ' εκείνο που διαθέτει καθαρό φρόνημα και καρδιά.
Ο Εμπεδοκλής θεωρεί το είναι ως υλική ουσία, αποτελούμενη από τέσσερα στοιχεία, το πυρ τον αέρα, το ύδωρ και την γη. Τα αποκαλεί μάλιστα ριζώματα.  Τα στοιχεία ενώνονται και χωρίζονται  από δύο δυνάμεις, την φιλότητα και το νείκος. Δια της φιλότηταςσχηματίζεται από την ποικιλότητα των στοιχείων η ενότητα. Το νείκος  καταστρέφει την ενότητα  και διασκορπίζει τα στοιχεία. Οι δύο αυτοί τρόποι ενεργείας προκαλούν όλα τα φαινόμενα της φύσης.

Στο δεύτερο ήμισυ του Ε'  αιώνα  ιδρύεται μια  τελευταία  χρονολιγικά  φιλοσοφική σχολή, η οποία ερευνά με άλλα κριτήρια την σύσταση της ύλης, η φιλοσοφία του ατόμου. Iδρυτές της είναι δύο μεγάλοι στοχαστές, ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος. Ο Δημόκριτος δίδασκε, πως βασικά στοιχεία των όντων είναι το πλήρες (γεμάτο) και το κενόν (άδειο). Θέλοντας να εξηγήσει τα φαινόμενα, υποστήριζε, ότι το πλήρες αποτελείται από αμέτρητα  σωματίδια, που χωρισμένα με το κενό το ένα με το άλλο, δεν μπορούν να τεμαχισθούν σε μικρότερα κομμάτια, καθόσον  γεμίζουν το χώρο τους και δεν έχουν κενό μέσα τους. Τα σωματίδια αυτ'α τα  έλεγε άτομα (άτμητα) και ναστά (πυκνά σώματα).

Η ύλη είναι σύνολοα ατόμων. Η σύγκρισις (συμμάζωμα) και η διάκρισις (ξεχώρισμα) των ατόμων παράγουν  αυτό που προσδιορίζομε γένεση και φθορά.  Αμα αλλάξει η εσωτερική διάταξη των  σωματιδίων μέσα στο σώμα έχουμε αλλοίωση. Στην κίνηση τους τα άτομα  συγκρούονται το ένα με το άλλο, δημιουργώντας στροβίλους και από αυτή την κινητικότητα παράγονται άπειροι κόσμοι που εμφανίζονται και εξαφανίζονται  με ολότελα φυσικό τρόπο, "ουδέν χρήμα μάτην γίγνεται, αλλά τα πάντα εκ λόγου και υπ ανάγκης". Δεν παρεδέχετο, ότι υπάρχουν  εξωκοσμικές και υπερφυσικές δυνάμεις που κινούν  τον κόσμο και διέπουν  τα φαινόμενα. Υπήρξε ο θεμελιωτής της αιτοκρατικής αντίληψης και ο πρώτος υλιστής φιλόσοφος. Η ψυχή είναι φθαρτή και υλική. Είναι μοιρασμένη σε όλο το σώμα, αποτελείται από ψιλά γυαλιστερά άτομα, δηλαδή από φωτιά, τα οπία σκορπούν με τον θάνατο. Η θρησκεία  δίδασκε είανι δημιούργημα φόβου και δεισιδαιμονίας. Η αμάθεια είναι η αιτία που ο άνθρωπος αδυνατεί να αντιληφθεί την αντικειμενική πραγματικοτητα.

Παραθέτω  μερικά γνωμικά, απανθίσματα φιλοσοφικής σκέψης  τα οποία αποδίδονται στους σοφούς του αρχαϊκού Ελληνισμού:

• στον Θαλή το "κτήσαι αϊδια"- να φροντίζεις να αποκτας τα αθάνατα
• στον Ηράκλειτο αποδίδεται από τον Διογένη Λαέρτιο το "Πολυμαθίη κακοτεχνίη". H πολυμάθεια  συνεπάγεται κακοτεχνία. Με την πολυμάθεια ο νους σκοτίζεται και δεν φθάνει στηνενότητα. Αυτή η ρήση έχει σαν στόχο τον Πυθαγόρα, καθόσον ο Ηράκλειτος χλεύαζε την επίδραση στον Πυθαγόρα αιγυπτιακής  του παιδείας και θεωρούσε το φιλοσοφικό του σύστημα ένα νεφέλωμα δογμάτων.
• στον Πυθαγόρα "Δουλέυειν πάθεσιν χαλεπώτεον η τυράννοις" - "Χρή σιγάν η κρίσσονα σιγής λέγειν" Πρέπει να σιωπάς η να λέγεις λόφια ανώτερα από την σιωπή.
• στον Εμπεδοκλή "Ηλιος οξυβελής ηδ΄ ιλάειρα  Σελήνη" - Ο ήλιος με τα βέλη του τα οξέα και η ευγενική σελήνη.
• στον Δημόκριτο, με κάθε επιφύλαξη, αποδιδόμενο στα Νεοελληνικά  "η μεγαλύτερη και πρώτη χάρι της γυναίκας είναι η ντροπή".

Αντλώντας την κατανομή από την " Ιστορία του Ελληνικού Εθνους" της Εκδοτικής Αθηνών , συμπλήρωσα δύο πίνακες με τους εκφραστές των φιλοδοφικών ρευμάτων  τόσο του Αρχαϊκού και του Κλασσικού Ελληνισμού.

Απολαύστε την διδασκαλία του Πένου Αποστολίδη για τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, και ιδιαίτερα για τον Ηράκλειτο

ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ

Τύχη μεγαλόδωρος, ἀλλ΄ ἀβέβαιος, φύσις δ΄ αὐτάρκης  διόπερ νικᾶ τῶι ἥσσονι καὶ βεβαίωι τὸ μεῖζον τῆς ἐλπίδος.

Η τύχη είναι μεγαλόδωρη αλλά αβέβαιη, ενώ η φύση είναι αυτάρκης• γι΄αυτό και νικά με τα λιγότερα αλλά βέβαια τις μεγάλες υποσχέσεις της ελπίδας.
 ___________________________________________________________________________

Ἐρώει σαφῶς τὸν ἐν τῶι θώρηκί σου συνιστάμενον θυμὸν καὶ ταράσσειν τὴν ψυχὴν φυλάσσου, μηδὲ πάντα ἐπίτρεπε τῆι γλώσσηι πρήγματ’ αἰεί. Φυλάσσειν οὖν τοῦτο δεῖν ἡμᾶς τὸ μέρος ἐν ὧι κεῖται θυμός.

Κράτα με προσοχή τον θυμό που συγκεντρώνεται στον θώρακά σου και προφύλαξε την ψυχή σου από την ταραχή και μην τα επιτρέπεις όλα στη γλώσσα σου. Πρέπει, λοιπόν, να προφυλάσσουμε το μέρος όπου ευρίσκεται ο θυμός.
___________________________________________________________________________

Ἄλογοι τῶν ἀξυνέτων αἱ ἐλπίδες.

Οι ελπίδες των μη συνετών είναι παράλογες.
___________________________________________________________________________

Νόσος οἴκου καὶ βίου γίνεται ὅκωσπερ καὶ σκήνεος.

Κι ένας οίκος αρρωσταίνει κι ένας βίος, όπως ακριβώς συμβαίνει με το σώμα.
____________________________________________________________________________

Πλέονες ἐξ ἀσκήσεως ἀγαθοί γίνονται ἢ ἀπὸ φύσιος.

Περισσότεροι είναι αυτοί που γίνονται καλοί με την άσκηση, από αυτούς που είναι από την φύση τους καλοί.

______________________________________________________________________________
 
Μὴ πάντα ἐπίστασθαι προθυμέο, μὴ πάντων ἀμαθὴς γένηι. 

Μην είσαι πρόθυμος να τα γνωρίζεις όλα, για να μην γίνεις αμαθής ως προς όλα! 




Τα παραπάνω είναι  λήμματα  από το ιστολόγιο

ΠΥΡΙΣΠΟΡΟΣ ΖΩΣΑ  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

HΡΑΚΛΕΙΤΟΣ

Λήμματα από το ιστολόγιο :  ΠΥΡΙΣΠΟΡΟΣ  ΖΩΣΑ  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Οὐ γὰρ φρονέουσι τοιαῦτα πολλοί, ὁκόσοι ἐγκυρεῦσιν , οὐδὲ μαθόντες γινώσκουσιν, ἑωυτοῖσι δὲ
δοκέουσι.
Διότι δεν φρονούν τέτοια οι πολλοί, όσοι τύχει να τα συναπαντήσουν, ούτε κι όταν τα μάθουν, τα γνωρίζουν πραγματικά, αλλά αρκούνται στο να σχηματίζουν γνώμες γι’αυτά. 
(Ηράκλειτος, απόσπ. 17)
______________________________________________________________
Ἀμαθίην γὰρ ἄμεινον κρύπτειν.
Την αμάθεια είναι καλύτερο να την κρύβει κανείς!
(Ηράκλειτος, απόσπ. 95)
Tο πλήρες παράθεμα όπως το διασώζει ο Πλούταρχος  στο έργο του "Συμποσιακά Προβλήματα 3,1" έχει ως εξής:
Ἀμαθίην γὰρ ἄμεινον κρύπτειν, ἔργον δὲ ἐν ἀνέσει καὶ παρ᾽ οἶνον.
Την αμάθεια είναι καλύτερο να την κρύβει κανείς, αλλά αυτό είναι δύσκολο έργο όταν γίνεται μέσα στην άνεση και παρέα με το κρασί!
______________________________________________________________
Ἄνθρωποι κακοὶ ἀληθινῶν ἀντίδικοι.
Οι κακοί άνθρωποι είναι αντίδικοι τών ανθρώπων που εμφορούνται από την αλήθεια! 
(Ηράκλειτος, απόσπ. 133)
______________________________________________________________
εἶς ἐμοὶ μύριοι, ἐὰν ἄριστος ἦι.
Ένας άνθρωπος για μένα αξίζει όσο μύριοι, όταν είναι άριστος 
______________________________________________________________
Αιών παις εστί παίζων πεσσεύων. Παιδός η Βασιλήιη.
Ο χρόνος είναι σαν ένα μικρό παιδί που παίζει ζάρια. Η βασιλεία (του κόσμου) ανήκει στο παιδί.

______________________________________________________________

Κόσμον τόνδε, τὸν αὐτὸν ἁπάντων, οὔτε τις θεῶν οὔτε ἀνθρώπων ἐποίησεν, ἀλλ᾽ ἦν ἀεὶ καὶ ἔστιν καὶ ἔσται πῦρ ἀείζωον ἁπτόμενον μέτρα καὶ ἀποσβεννύμενον μέτρα.
Αυτόν εδώ τον κόσμο, που είναι ίδιος για όλους, δεν τον εποίησε (έφτιαξε, έπλασε) κανένας θεός ούτε κανένας άνθρωπος, αλλά πάντοτε ήταν και είναι και θα είναι πυρ αείζωον (πυρ πάντοτε ζων), που ανάβει σύμφωνα με ορισμένο μέτρο και σβήνει με μέτρο!
_______________________________________________________________

Tοὺς καθεύδοντας ἐργάτας εἶναι καὶ συνεργοὺς τῶν ἐν τῷ κόσμῳ γινομένων.

 Οι κοιμισμένοι είναι εργάτες και σύνεργοι σε αυτά που γίνονται στον κόσμο.

Ο μεγάλος φιλόλογος δοκιμιογράφος και πνευματικός άνθρωπος Ρένος Αποστολίδης μας διαβάζει για τον Ηράκλειτο

Rudol Steiner

Ο Rudolf Steiner υπήρξε από τις προσωπικότητες που επέδρασαν καταλυτικά  στην διανόηση και την κοινωνιολογία. Θεωρείται ο ιδρυτής του ανθρωποκεντρικού  φιλοσοφικού  συστήματος, το οποίο  στην σημερινή εποχή έχει καθιερωθεί  με τον όρο ανθρωποσοφία.
Γεννήθηκε στην Αυστρία το 1861, και ολοκλήρωσε τις πανεπιστημιακές του σπουδές στα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες στο Πολυτεχνείο της Βιέννης.
Το 1886 κιόλας, στην ηλικία των 25 εντυπωσίασε την πανεπιστημιακή κοινότητα καθώς καταπιάστηκε με την ερμηνεία  των  βασικών αρχών της κοσμοθεωρικής προσέγγισης του Γκαίτε (Goethe's Conception of the World)
Συγκαταλέγεται στο στενό κύκλο των συνομιλητών του σε προχωρημένη ηλικία Νίτσε. Συνεπαρμένος από τα βιώματα  του  γερμανού  φιλοσόφου   στο κοσμοϊστορικό υπόβαθρο του  19ου αιώνα συνέγραψε το 1895  την  μελέτη "Φρίντριχ  Νίτσε, ένας αγωνιστής ενάντια στην εποχή του" ( Friedrich Nietzsche, Ein Kaempfer gegen seine Zeit / Friedrich Nietzsche, a Fighter Against his Time). 
To1891 του απενεμήθη  ο τίτλος του διδάκτορα του πανεπιστημίου του Ρόστοκ. Η διατριβή του είχε θέμα την διδασκαλία του Fichte.
To  1894  αρχίζει   η  ενασχόληση του με την πραγματοποίηση  κύκλου διαλέξεων  με  συχνές επισκέψεις   απ΄άκρου σ' άκρο  ολόκληρης της   Ευρώπης. Υπολογίζεται ότι  κατά το πρώτο  τέταρτο του εικοστού  αιώνα, μέχρι το 1925, που πέθανε, ο Σταϊνερ  απευθύνθηκε από την έδρα του ομιλητή  πάνω απο  6.000  φορές  σε  ακροατήρια,  η σύνθεση των οποίων κάλυπτε όλα τα κοινωνικά στρώματα  και μορφωτικά επίπεδα.
Αρχικά  στην Βέννη,  αργότερα  στην Βαϊμάρη  και το Βερολίνο, αρθογράφησε τόσο σε πανεπιστημια- κά  και φιλολογικά  περιοδικά  όσο και στον καθημερινό τύπο. Η πένα του πέρα απο τα χρονογρά- φημα  εξοικείωσε  το πλατύ αναγνωστικό κοινό με τις  φιλοσοφικές και επιστημονικές εξελίξεις της συνταρακτικής εποχής.  Αυτό τον κατέστησε   ένα  κοσμοπολίτη διανοητή  πανευρωπαϊκής εμβέλειας και ακτινοβολίας.
Οι διατυπούμενες  θέσεις  του Σταϊνερ πάνω  σε  θεμελιώδη θέματα, όπως η εξέλιξη του ανθρώπου, η σχέση του προς την φύση, του πριν  και του μετά, διακρίνονται  για την  νεωτεριστική τους τάση  και παροτρύνουν τον αναγνώστη η ακροατή  στην  παραγωγική σκέψη.   Είναι  αξιοσημείωτο, ότι αφήνουν  την βούληση  του μελετητή ελεύθερη  και  ανεπιρέαστη  από δογματισμούς, ελιτίστικους προσδιορισμούς και δεν εμπεριέχουν το παραμικρό ψήγμα καταναγκασμού η παρότρυνσης για αιρετική διαφοροποίηση  και την εκδήλωση αποσχιστικών  τάσεων.
Τα έργα  του έχουν μεγάλη απήχηση και στους  ανένταχτους ανθρώπους με καθαρό και ανοιχτό μυαλό. Η ευεργετική  επίδραση   ακόμη παραπέρα στον  ψυχικό κόσμο, αντλεί την αποτελεσματικότητα της από την αστείρευτη πηγή αγαθότητας που παρέχει η  ζωή και το έργο του Ιησού, χωρίς  δογματισμούς  και διαχωριστικούς προσδιορισμούς. Αξίζει  να αναφερθεί ο κύκλος  διαλέξεων για τα Ιερά Ευαγγέλια (1908 -1912) με αποκαλυπτικών  διαστάσεων εξωτερίκευση των διδαχών και των   συμβολισμών.
Πέραν του φιλοσοφικού και θεολογικού έργου ο Σταϊνερ  απο τα φοιτητικά κιόλας χρόνια ασχολήθηκε με το παιδαγωγικό έργο διαισθανόμενος   τις  ανάγκες των παιδιών και των εφήβων και σε συγκερασμό με  τις εξελίξεις  στο μεταίχμιο του 20ου αιώνα  διατύπωσε και εφήρμοσε   τον κανονισμό λειτουργίας  των προτύπων εκπαιδευτηρίων (που έφεραν το όνομα του) στην Γερμανία. Ελβετία και Αγγλία. H εκπαιδευτική του προσέγγιση εφαρμόζεται σήμερα σε 995 σχολεία  που φέρουν   το προσωνύμιο "Waldorf Education"  και χιλιάδες νηπιαγωγεία που λειτουργούν σε 60 χώρες.
Το 1913, στο  Dornach κοντα στην Βασιλεία , στην Ελβετεία με την επίβλεψη του ανηγέρθη  η θολωτή ξύλινη  κατασκευή του Goetheanum   που διέθετε  θεατρική  σκηνή ( για να ανέβουν τα τέσσερα δραματικά έργα του Στάινερ)  καθώς  και χώρους  διαλέξεων. Μετά την καταστροφή από φωτιά το 1922 ανοικοδομήθηκε με σκυρόδεμα διατηρώντας την πλαστικότητα του βάσει των  σχεδίων του  διδάσκαλου. Εκτοτε  στεγάζει  την   Ανθρωποσοφική Εταιρεία, η οποία ιδρύθηκε  από τους μαθητές του το 1923.   Σήμερα  εργάζονται  στο campus  300  άτομα και δέχεται  χιλιάδες  επισκέπτες  κάθε  χρονιά.  
Οι  γνώσεις και η διδασκαλία του μεγάλου αυτού πανεπιστήμονα επεκτάθηκε  και στην αγροτική καλιέργεια  με γνώμονα την βιοδυναμική ανάπτυξη και την   "ευρθμία". Αλλά και  η συνεισφορά του στην  θεραπευτική  αγωγή  παιδιών με καθυστέρηση  στην διανοητική εξέλιξη στο  ινστιτούτο  του Arlesheim στην Ελβετία. απετέλεσαν πρότυπα αντιμετώπισης   για αντίστοιχα  ιδρυματα και  σ' άλλες  χώρες
To συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει   πάνω από πενήντα τόμους.
Επιγραμματικά  αναφέρονται μερικά :

• Μυστική διδσκαλία της  Αναγέννησης (1911)   - Mystics of the Renaissance
• Η οδός της αυτογνωσίας - Α road to Self Knowledge
• Aιγυπτιακοί μύθοι και μυστήρια - Egyptian Myths and Mysteries
• H φιλοσοφία της πνευματικής ενασχόλησης - Τhe Philosophy of Spiritual Activity
• Σκιαγράφηση του αποκρυφισμού -  Αn outline of  Occult Science
• Κοσμική μνήμη - Cosmic memory
• Koσμολογία , θρησκεία και φιλοσοσοφία - Cosmology Religion and Philosophy
• Oδηγός εσωτερικής εξάσκησης - Guidance in Esoteric Training
• Γνώση των  ανωτέρων κόσμων - Knowledge of the Higher Worlds
• Η ιστορία της ζωής μου - The Story of My Life
• Das Christentum als mystische Tatsache und die Mysterien des Altertums(Christianity as Mystical Fact and the Mysteries of Antiquity) (1902)
• Die Erziehung des Kindes vom Gesichtspunkte der Geisteswssenshaft (The Education of the Child in the Light of theScience of the Spirit) (1907).

Ιερή γεωμετρία και εσωτερισμός

Η γεωμετρία, λέει ο Σωκράτης  στην Πολιτεία του Πλάτωνα, αναγκάζει την ψυχή να αντικρίσει την ουσία των όντων. Ελκει την ψυχή προς την αλήθεια και αναπτύσσσει το φιλοσοφικό εκείνο πνεύμα που εξυψώνει  τα βλέμματα προς τα ανώτερα πράγματα.
Οι Αιγύπτιοι υπήρξαν αναμφίβολα οι πρωτεργάτες που προσέδωσαν στην γεωμετρία  την επιστημονική της διάσταση. Ο Ηρόδοτος παραδίσει ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χάρις στις γεωμετρικές τους γνώσεις  μπορούσαν να αποκαθιστούν τα όρια των κτημάτων τους μετα τις ετλησιες πλυμμήρες του Νείλου.

Ο Πρόκλος υποστηρίζει, ότο ο Πυθαγόρας απέσπασε την γεωμετρία από τα εμπειρικά μέτρα των χωρομετρών , μετατρέποντας  την σε ορθολογική διδασκαλία.
Το " Αεί ο Θεός (προφανώς ο Απόλλωνας) ο Μέγας  γεωμετρεί"  του Πλάτωνα  και το "Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω" που ήταν γραμμένο στην είσοδο της Ακαδημίας του, υποστηρίζουν την άποψη, ότι τα πυθαγόρεια μαθηματικά  σε συνδυασμό με τα γεωμετρικά σχήματα επιδιώκουν την αναζήτηση των θείων αρχών  και την αναγωγή στις ανώτερες αιτίες. Ολα τα στοιχεία του κόσμου, σύμφωνα πάντα με τους Πυθαγορείους, διέπονταν τελικά από τον λόγο, την  αρμονία και τον αριθμό. Η αναλογία έτσι σε ένα γεωμετρικό σχήμα, μια μουσική κλίμακα η μια μαθηματική ακολουθία  δεν είναι παρά μια αρμονική σχέση  ανάμεσα στα μέρη και το όλον.

O Eυκλείδης  ο διασημότερος των γεωμετρών  έζησε  την εποχή του Πτολεμαίου Σωτήρος βασιλέα της Αιγύπτου (323-285 π.Χ.).  Ο Πτολεμαίος επέλεξε  για πρωτεύουσα της περιοχής του την Αλεξάνδρεια, λίγα μόνο μίλια από τις εκβολές του ποταμού Νείλου και γύρω στα 300 π.Χ.  άνοιξε τις πόρτες του περίφημου πανεπιστημίου. Ανάμεσα στους μελετητές που κλήθηκαν να επανδρώσουν το νέο ίδρυμα ήταν και ο μαθηματικός Ευκλείδης, που πιθανότατα υπήρξε μαθητής της ακαδημίας του Πλάτωνα στην Αθήνα. Συνέγραψε πλείστα έργα, από τα οποία το μνημειώδες είναι τα "Στοιχεία" αποτελούμενο  από δεκατρία βιβλία, εκ των οποίων τα τέσσερα πρώτα και το έκτο  πραγματεύονται την επίπεδη γεωμετρία, το έβδομο όγδοο και ένατο είναι καθαρά  αριθμητικά το δε δέκατ περιέχει θεωρία ασύμμετρων γεωμετρικών μεγεθών. Τα υπόλοιπα τρία βιβλία αφορούν την γεωμετρία των στερεών. Ο αγαπητός μου δάσκαλος Μιχάλης Κουγιούλης με εξέπληξε όταν  μου  διατύπωσε την άποψη, ότι με μοναδική εξαίρεση τη Βίβλο καμία άλλη εργασία δεν χρησιμοποιήθηκε, μελετήθηκε  η εκδόθηκε τόσο πολύ.
Η γεωμετρία  του Ευκλείδη προσέδωσε στις γεωμετρικές μορφές μια συμβολική αποκαλυπτική διάσταση η οποία με τον καιρό κατέστη μυητική, της οποίας τα θεωρήματα εφαρμόζονται ιδιαίτερα σήμερα από πολλούς στοχαστές και επιστήμονες στην εξήγηση των πλέον συσκόλων θεμάτων της μεταφυσικής και της οντολογίας.
Μια άλλη σπουδαία πλευρά  της ιερής γεωμετρίας, που αποτελεί αντικείμενο ενδελεχούς έρευνας  για τον προικισμένο ερευνητή είναι τα μαθηματικά της ομορφιάς. Πραγματικά οι αρχαίοι Ελληνες κατάλαβαν πρώτοι, ότι η ομορφιά  είναι η σωστή διαίρεση και αναλογία των αντιθέτων και ότι η αρμονική διαίρεση δεν υποδηλώνει απαραίτητα την ισότητα και την συμμετρία. Με άλλα λόγια  δεν πρόκειται περί μιας στείρας στατικής διχοτόμησης  αλλά της επίτευξης  μιας δυναμικής ισορροπίας δύο αρμονικών, άνισων μερών. Μόνο φιλόσοσφοι και μαθηματικοί  μπορούσαν να συλλάβουν μια τέτοια ιδέα και να συζεύξουν με πραγματική τάξη τα δύο άκρα. Ετσι οι Πυθαγόρειοι οδηγήθηκαν στην ανακάλυψη της  "χρυσής τομής", η οποία  μαθηματικά ορίζεται στα "Στοιχεία" του Ευκλείδη ως η τομή ενός δοθέντος ευθύγραμμου τμήματος  σε μέσο και άκρο λόγο.

Ας υποθέσουμε ότι θέλουμε να χωρίσουμε  ένα ευθύγραμμο τμήμασε δύο άνισα μέρη, κατά τρόπο ώστε η αναλογία του συνολικού του μήκους προς το μήκος του μςγαλύτερου μέρους να ισούται  με την αναλογία του μήκους του μεγαλύτερου μέρους προς το μήκος του μικρότερου. Στο σχήμα μας δηλαδή θέλουμε  ο λόγος ΑΓ δια ΑΒ  να ισούται  με τον λόγο ΑΒ  δια ΒΓ.  Η τομή στο Β, η " χρυσή τομή" δηλαδή, είναι εκείνη η οποία επιτυγχάνει το αποτ΄λεσμα αυτό, και στην μοναδική αυτή χρυσή τομή ο λόγος ΑΓ/ΑΒ και ΑΒ/ΒΓ ισούται πάντοτε (ανεξάρτητα  φυσικά από τα μήκη των εκάστοτε ευθύγραμμων τμημάτων) με 1,6180.....δηλαδή με το φ. Αποτελεί ένα άρρητο αριθμό, δηλαδή ένα αριθμό που δεν μπορεί να εκφρασθεί ως κλάσμα δύο ακέραιων αριθμών. Ορίζεται επόσης ως ο αριθμός που ισούται με τον δικό του  αντίστροφο αριθμό συν ένα : φ = 1/φ + 1.

Υπάρχουν όμως και άλλοι διαφορετικοί τρόποι μέσω των οποίων το φ δεν ορίζεται, αλλά προκύπτει από τα μαθηματικά. Ο πιόγνωστός από αυτούς  είναι η λγόμενη ακολουθία του Fibonacci, από το όνομα του ιταλού μαθηματικού Leonardo Fibonacci, ο οποίος την πρωτοπεριέγραψε στο βιβλίο του  "Liber Abici" που εξέδωσε το 1202. Το βιβλίο γραμμένο στα λατινικά περιγράφει με λεπτομέρεια τους μαθηματικούς κανόνες που σήμερα διδάσκονται στο δημοτικό για τις αριθμητικές πράξεις.
Η ακολουθία των αριθμών Fibonacci ορίζεται απλά ως μια σειρά αριθμών, ο καθένας εκ των οποίων προκύπτει από το άθροισμα  των δύο προηγουμένων του. Δηλαδή το 5 ισούται  με 2+3, το 8 με 3+5, το 13 με 5+8....Η αναλογία  κάθε  ζεύγους διαδοχικών τιμών της σειράς αυτής τείνει  με όλο και μεγαλύτερη ακρίβεια προς την αποκαλούμενη χρυσή τομή.

Για άλλη μια φορά  αποδεικνύεται, ότι το "τυχαίο"  δεν υπάρχει και ότι με τη λέξη αυτή θα χαρακτηρίζαμε απλά μια κατάσταση της οποίας  αγνοούμε τους νόμους που την διέπουν.  Τα φυτά  δεν γνωρίζουν για την ακολουθία Fibonacci, απλά μεγαλώνουν με τον πιό πρόσφοροα και αποδοτικό τρόπο. Ομως η ακολουθία κάνει την εμφάνιση της  στην διάταξη των φύλλων γύρω από το μισχο. Εμφανίζεται επίσης στην ανάπτυξη των βελόνων αρκετών ειδών ελάτου, καθώς επίσης και στην διάταξη των πετάλων στις μαργαρίτες και τα ηλιοτρόπια. Στην περίπτωση  του φυλλώματος μπορεί  να σχετίζεται  με την μεγιστοποίηση του χώρου που είναι διαθέσιμος  για την ανάπτυξη κ'αθε φύλλου  σε σχέση με την έκθεση  στην ηλιακή ακτινοβολία.  Το ηλιοτρόπιο έχει 21 σπείρες στην κορυφή που στρέφονται προς την μια κατεύθυνση  και 34 που στρέφονται προς την άλλη. Το κουκουνάρι του πεύκου αντιπροσωπεύει μια κατάσταση "ισορροπημένης ανισορροπίας". Η φαινομενική του συμμετρία είναι ταυτόχρονα και δυσ-συμμετρία, αφού από αριστερά προς τα δεξιά , περιλαμβάνει πέντε σπείρες που κατέρχονται και οκτώ σπείρες που ανέρχονται. Η φύση προφανώς  δεν προσπαθεί να χρησιμοποιήσει  την ακολουθία Fibonacci, αυτή εμφανίζεται ως δευτερεύον αποτέλεσμα  μιας πολύ βαθύτερης φυσικής διαδικασίας.

Η χρυσή τομή, επίσης γνωστή ως "θεία αναλογία"  συναντάται  με εκπληκτική ποκιλότητα σε φυσικές δομές καθώς και σε έργα τέχνης  και αρχιτεκτονικής, όπου η αναλογία των  αξόνων  προσεγγίζει το 1,618 και βιώνεται ως αισθητικά ευχάριστη.Διέπει πράγματι  την παγόσμια διαχρονική αιώνια αρμονία, τον παγκόσμιο ρυθμό. Μπορούν να αναφερθούν επιγραμματικά :

Το  φ  και οι πλανήτες (νόμος του Bode)

Το φ,  η Ελλάδα  και  τα μνημεία ( γεωμετρική συμμετρία των ιερών της αραχαιότητας). Τα ιερά σχηματίζουν γιγανταία τρίγωνα  στην γή της Ελλάδας, των οποίων οι πλευρές έχουν λόγους που προκύπτουν  από αριθμητικές, γεωμετρικές η αρμονικές αναλογίες).

Το φ και η Ελληνική γλώσσα (λεξαριθμητική αξία του αρχαίου Ελληνικού αλαφαβήτου).

Στο μεταίχμιο του μεσαίωνα προς την αναγέννηση ιδιαίτερα  στην  ναοδομία  των  επαγγελματιών  λιθοξόων  τεκτόνων, οι αναλογίες, οι συμμετρίες σε μια κατασκευή δεν μπορούν  να παρατηρηθούν πάντα άμεσα. Η παρουσία  της χρυσής τομής , των λόγων 5:3, 8:5, της τετραγωνικής ρίζας του 2, του κύκλου και ισόπλευρου τριγώνου κρύβονται έντεχνα από το μάτι του αμύητου παρατηρητή, ο οποίος εν τούτοις εκστασιάζεται.  Οπως επισημαίνει ο Kenneth Clark, για τον άνθρωπο του μεσαίωνα η γεωμετρία ήταν μια θεία δραστηριότητα. Συνηθισμένο θέμα ζωγραφικής στο μεσαίωνα αποτελεί η απεικόνιση του Θεού να κρατά διαβήτη.

H χρυσή τομή στην τέχνη της αναγέννησης (Luca Pacioli, Leonardo da Vinci). Πολλοί καλλιτέχνες της αναγέννησης έκαναν χρήση του ορογωνίου χρυσής τομής, στο οποίο οι πλευρές του ακολουθούν την θεία αναλογία. (η μεγάλη πλευρά τους  είναι  1.618 φορές μακρύτερη από την μικρή πλευρά του). Παραδείγματα  του τρόπου με τον οποίο ο Da Vinci χρησιμοποίησε το ορθογώνιο χρυσής τομής αποτελούν ο  Βιτρούβιος άνδρας , η Μona Lisa, o Mυστικός Δείπνος.



Η θεία αναλογία και το ανθρώπινο σώμα : Συντονισμός των κοιλιών της ανθρώπινης καρδιάς - Εάν το μήκος του χεριού από τον καρπό και κάτω έχει τιμή 1, τότε το συνολικό μήκος καρπού+αντιβραχίου  έχει τιμή περίπου 1,6180. - Παρόμοια η αναλογία του μήκους από τον ώμο μέχρι τον αγκώνα  προς το μήκος από τον ακώνα ώς τις άκρες των δακτύλων έχει την  τιμή  1: φ.

Η θεία αναλογία και η  αρχιτεκτονική (Πυραμίδες, Παρθενών, Λε Κορμπιζιέ).

Η θεία αναλογία και μουσική (Claude Debussy,  Bela Bartok, Wolfgang Amadeus Mozart, Ιάνης Ξενάκης).

Επίσης στην σύγχρονη εποχή στις πιο απρόσμενες εκφάνσεις: στην κινηματογραφική οθόνη, τις καρτ ποστάλ, στις  φωτογραφίες, τα πρόσωπα των top models.

Oποιος κατφέρει να αποκρυπτογραφήσει τα μαθηματικά της αρμονίας δεν μπορεί να μην καταπιασθεί και με την μουσική, η οποία και υπήρξε  η πρώτη από τις ιερές τέχνες, που εντύπωσε στην δομή της τους παγκόσμιους αριθμητικούς λόγους της αρμονίας.

Ο Ιάμβλιχος μας αναφέρει στην δοξογραφική του αφήγηση, ότι ο Πυθαγόρας, περνώντας μπροστά από ενα σιδηρουργείο και ακούγοντας τις σφυριές πάνω στο αμόνι, αναγνώρισε τις τρείς συμφωνίες τετάρτης πέμπτης και ογδόης.  Πρώτος ο Πυθαγόρας, φέρνοντας  σε αντιστοιχία τους ήχους με αριθμητικές σχέσεις, άρα προσδιορίζοντας ένα φαινόμενο ιδιαίτερα  ποιοτικό εκ πρώτης όψεως, όπως η αρμονία, συγκρότησε την μαθηματική θεωρία που είναι η βάση της δυτικής μουσικής.
Η μουσική στους αρχαίους δεν είχε αποκλειστικό σκοπό την  διασκέδαση,  όπως  συμβαίνει  ως επί το πλείστον σήμερα, αλλά τον εξευγενισμό και χρησίμευε  ως  εργαλείο συνοδευτικό και  συμπληρωματικό στην πλατωνική περιαγωγή της ψυχής, η οποία έπερεπε να συντονισθεί με την ουράνια αρμονία , τηης οποίας  όφειλε να αποτελεί μέρος.

Η ιερή γεωμετρία θεωρείται από πολλούς σύγχρονους ερευνητές η συμβολική, "ερμητική" εκδοχή της γεωμετρίας. Πολλοί εσωτεριστές που είναι συνάμα τελειοποιημένοι γεωμέτρες, πιστεύουν, ότι ο δισδιάστατος  χώρος της ευκλείδιας γεωμετρίας, στην συμβολική και φιλοσοφική του μορφή, είναι πολύ πιό κοντά στις κοσμολογικές αρχές, απ΄ ότι το  κβαντομηχανικό μοντέλο, εκ των πραγμάτων ψυχρό, χωρίς φιλοσοφικό βάθος.

Κατα τον 20ο αιώνα  με την  επελθούσα επιβολή  και  φετιχιστική θεώρηση της απόλυτης εξειδίκευσης, η επιστήμη αποστασιοποιήθηκε από την φιλοσοφία. Οι επιστήμονες του δευτέρου ημίσεος απώλεσαν την ικανότητα να αναγνωρίζουν την ενότητα και αρμονικότηταστα φαινομενικά διακριτά  μέρη ενός στην πραγματικότητα ενιαίου όλου.
Τα τελευταία χρόνια όμως έχουν παρουσιασθεί νέα μοντέλα που περιγράφουν καλύτερα  τον κόσμο μας. Μοντέλα που μας παραπέμπουν σε βαθιές εσωτερικές γνώσεις και διδασκαλίες απο το παρλθόν, που παρουσιάζουν ένα "Θεό που γεωμετρεί".

Τις βάσεις  ενός τέτοιου μοντέλου διατύπωσε ο καθηγητής  Benoit Mandelbrot στην δεκαετία του 50  (ο οποίος απεβίωσε πρόσφατα).  Η θεωρία  του των φράκταλς  βασίζεται στο ότι " ο κόσμος είναι χαοτικός και αυνεχής όσον αφορά την επιφανειακή του μορφή. Αλλά πίσω από την αρχικά αντιλαμβανόμενη αυτή αταξία κρύβεται μια τάξη, απόλυτα κανονική και με άπειρη πολυπλοκότητα". Ετσι φράκταλ θεωρείται -με απλά λόγια- η ιδιότητα κάποιων στοιχείων του χώρου να επαναλμβάνονται με όμοιο τρόπο από τον μακρόκοσμο στο μικρόκοσμο. Η κλιμάκωση είναι μια από τις θεμελειώδεις έννοιες των φράκταλς. Αποδεικνύει ότι η πολυπλκότητα  ενός σύνθετου αντικειμένου  μπορεί να ανιχνευθεί  μέσω μιας διαδικασίας σμικρύνσεων (η μεγενθύσεων) κατά μια συγκεκριμένη κλίμακα. Η δομή αυτή σχετίζεται άμεσα με την αυτο-ομοιότητα. Η έννοια της αυτο-ομοιότητας  δεν συναντάται μόνο στη φύση. Τείνει  να συμβαίνει και σε τεχνητά - κατασκευασμένα η παράγωγα περιβάλλοντα- καθώς και σε άλλους τομείς ,διαστάσεις η συστήματα του κόσμου μας. Παρατηρείται στα φαινόμενα του χρόνου και την ιστορία, στις λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου, όπως η μνήμη, στην δομή της κοινωνίας, στην ανάπτυξη της οικονομίας στην κατανομή της εργασίας.

Ανοίγονται αναμφισβήτητα  δίαυλοι αναζήτησης, ατραποί άλλοι στενοί και  απόκρημνοι (για τους λίγους) , άλλοι περισσότερο βατοί (για τους πολλούς)  με σκοπό την προσπάθεια  προσέγγισης της πολυπλοκότητας  που μας περιβάλλει.

ΠΗΓΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Δημήτρης Αγγελόπουλος : Ιερή Γεωμετρία (β έκδοση) Εκδόσεις Αρχέτυπο.
David Wicock: Matrix - μια πραγματικότητα
Jean-Francoise Mattei: Ο Πυθαγόρας και οι Πυθαγόρειοι. Ινστιτούτο του βιβλίου.
Stan Grist: Οι υπέροχοι και μυστήριοι αριθμοί Fibonacci
Simon Cox: Σπάζοντας τον κώδικα  Da Vinci
Ευφροσύνη Τσακίρη: Ο καθρέφτης μέσα στον καθρέφτη
Τάσος Μπούντης: Ο θαυμαστός κόσμος των fractals
Callum Coach: Φυσικές μορφές της ζωντανής ενέργειας Εκδόσεις Ρέω

Aπαντα Αριστοτέλη

Πάντα με  αποσχολούσε  πως  θα  μπορούσα  να προσεγγίσω έστω και αποσπασματικά αυτό το τεράστιο σε πλάτος  και σε βάθος συγγραφικό  έργο  του  φάρου της ορθολογιστικής και επιστημονικής προσέγγισης. Προσπάθησα λοιπόν  να συντάξω  ένα μπούσουλα  με όλα  τα  συγγράματα  βασιζόμενος   στα  περιληπτικά εισαγωγικά σχόλια (των εκδόσεων "KAKTOΣ")για τοπεριεχόμενο των επι μέρους βιβλίων:

ΟΡΓΑΝΟΝ  1 
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΙ   Είδος εισαγωγής στην αριστοτελική λογική. ΄Εκφραση του Είναι και καταγραφή των μορφών του όντος που περιέχονται στην πραγματικότητα. Οι ομάδες του είναι, οι ομάδες των «κατηγορουμένων»  (ιδιοτήτων που αποδίδονται σε ένα υποκείμενο). Ουσία, ποσότητα, ποιότητα, αναφορά, χώρος, χρόνος, στάση, κατοχή ενέργεια, πάθηση
ΠΕΡΙ   ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ Το δεύτερο σύγγραμμα του Οργάνου, Φιλοσοφία της Λογικής, Φιλοσοφία της γλώσσας, Οντολογία, Γνωσιολογία. Εξετάζονται τα μέρη και οι μορφές των λογικών προτάσεων και οι τρόποι έκφρασης που συνδέονται με τις προτάσεις αυτές.

ΟΡΓΑΝΟΝ 2 – ΤΟΠΙΚΩΝ
Βιβλία Α,Β,Γ,Δ,Ε: Η πρώτη θεωρητική συστηματική προσέγγιση της διαλεκτικής. Πώς μπορεί να φτάνει κάποιος διαλεκτικά σε πιθανές θέσεις για κάθε ζήτημα, χωρίς να αντιφάσκει κατά την τεκμηρίωση των θέσεων αυτών. Η τέχνη της λογικής επιχειρηματολογίας. Βιβλία Ζ, Η, Θ:  Συνέχεια περί του διαλεκτικού συλλογισμού και του τρόπου παραγωγής του. Αποκλείεται από τη λογική ο συλλογισμός που δεν μπορεί να υποστηριχτεί ηθικά.  

ΟΡΓΑΝΟΝ 3 – ΤΟΠΙΚΩΝ
Bιβλία Ζ, Η, Θ:  Συνέχεια περί του διαλεκτικού συλλογισμού και του τρόπου παραγωγής του. Αποκλείεται από τη λογική ο συλλογισμός που δεν μπορεί να υποστηριχτεί ηθικά

ΟΡΓΑΝΟΝ 4 -  ΑΝΑΛΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ
Βιβλία Α,Β:  Η γενική διδασκαλία για τον παραγωγικό συλλογισμό, διατύπωση και απόδειξη των νόμων του και των μορφών που μπορεί να λάβει όψεις και ιδιότητες του συλλογισμού και αντίστοιχες συλλογιστικές μέθοδοι.

ΟΡΓΑΝΟΝ 5 – ANAΛΥΤΙΚΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ
Βιβλία Α,Β:  Η επιστημολογική μεθοδολογία του Αριστοτέλη. Η απόκτηση της γνώσης μέσω της απόδειξης και του ορισμού. ΄Οργανο απόδειξης ο αποδεικτικός συλλογισμός. 


ΠΕΡΙ  ΤΩΝ ΣΟΦΙΣΤΙΚΩΝ   ΕΛΕΓΧΩΝ
Συνέχιση της προβληματικής των Τοπικών. Αντίθεση στην επιχειρηματολογία των Εριστικών. 


ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ
Θεώρηση του σώματος και της ψυχής ως δύο όψεων μιας και μοναδικής ουσίας. Στη μεταξύ τους σχέση τα δύο τούτα νοούνται ως ύλη και μορφή. Η ψυχή ως εντελέχεια του ατόμου. 


ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Ιστορία και πολιτική οργάνωση των Αθηνών από την περίοδο της πρωτόγονης μοναρχίας μέχρι τη δημοκρατία των αρχών του 4ου αι. π.Χ  Μυθικά χρόνια, Κυλώνειον άγος, Δράκων, Σόλων, Πεισίστρατος, Τυραννοκτόνοι, Περσικοί πόλεμοι. Το πολίτευμα της εποχής του συγγραφέα. Κοινωνική και πολιτική οργάνωση. Οι θεσμοί, οι άρχοντες, τα όργανα.

ΠΟΛΙΤΙΚΑ
Οι απόψεις του Αριστοτέλη για τη πολιτική ζωή, τον χαρακτήρα και την οργάνωση της, διαρθρωμένες αφ'ενός θεωρητικά και αφ'ετέρου στη βάση της ιστορικής εμπειρίας.
Βιβλίο Α:  Ορισμός και διάρθρωση της πολιτείας η σύσταση της από ιστορική άποψη. Ο άνθρωπος ως "ζώον πολιτικόν". Σχέση οικογενειακής και πολιτικής κοινότητας. Θέση των γυναικών, των παιδιών και των δούλων. Βιβλίο Β: Η ιδανική πολιτεία. Οι θεωρίες του Πλάτωνα, του Φαλέα και του Ιππόδαμου. Τα πολιτεύματα της Σπάρτης, της Κρήτης και της Καρχηδόνας. Νομοθέτες του παρελθόντος. Βιβλίο Γ: Η έννοια της πόλης και του πολίτη. Είδη πολιτευμάτων Δημοκρατία, Ολιγαρχία, Βασιλεία. Τα είδη της Μοναρχίας, Βιβλίο Δ: Πολιτεύματα που επικρατούν και παρεκβατικές μορφές τους. Σχετικά με το άριστο πολίτευμα. Βιβλίο Ε: Συνέχεια για την παθολογία των πολιτευμάτων. Αιτίες και μορφές εκδήλωσης των στάσεων στα διάφορα πολιτεύματα. Βιβλίο Ζ: Καλύτερη δυνατή οργάνωση της Δημοκρατίας και της Ολιγαρχίας, με σκοπό την προστασία τους. Βιβλίο Η: Περιγραφή του άριστου πολιτεύματος. Θεμελιώδεις αρχές και σκοποί της παιδείας στην άριστη πολιτεία. Βιβλίο Θ: Η αγωγή των νέων στην άριστη πολιτεία. Γυμναστική και μουσική. 

ΡΗΤΟΡΙΚΗ Τεχνικό και φιλοσοφικό σύγγραμμα, με το οποίο αναπτύσσονται επιστημονικά οι νόμοι της ρητορικής και τα φαινόμενα που οφείλονται σ’ αυτούς. Βιβλίο Α: Συνάφεια ρητορικής και διαλεκτικής. Η ρητορική ως ικανότητα εύρεσης πειστικών επιχειρημάτων για δεδομένο ζήτημα. Συμβουλευτικός, πανηγυρικός και δικανικός ρητορικός λόγος. Σχέση ρήτορα και ακροατηρίου. Βιβλίο Β: Τα πάθη (συναισθήματα) και τα αισθητικά αποτελέσματα που μπορούν να παραγάγουν. Τα ήθη. Σύνδεση του χαρακτήρα του ρήτορα με τα τεχνικά αποδεικτικά μέσα. Γενικές μορφές στις οποίες ανάγεται η ρητορική αμφισβήτηση. Βιβλίο Γ: Εξωτερικά στοιχεία και τεχνική του ρητορικού λόγου. Η γλωσσική διατύπωση, ο ρυθμός, το ύφος. Ορθή διάταξη του λόγου. Κορυφαίες παρατηρήσεις για την ιστορία και τα κύρια χαρακτηριστικά του ελληνικού λόγου.  ΗΘΙΚΑ  ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ Το σπουδαιότερο ηθικό σύγγραμμα του Αριστοτέλη. Βιβλία Α, Β, Γ, Δ: Η ευδαιμονία ως σκοπός της ζωής. Η ευδαιμονία ως ενέργεια της ψυχής. Διανοητικές και ηθικές αρετές. Η αρετή ως έξη που μπορεί να επιλεγεί και να πράττει. Η αρετή ως μεσότης. Εκούσια και ακούσια ηθική πράξη. Ελευθερία της βουλήσεως και προαίρεση. Αναφορά σε συγκεκριμένες ηθικές αρετές. Βιβλία Ε, Ζ, Η: ΄Εννοια της δικαιοσύνης. Οι διανοητικές αρετές. Η φρόνηση. Κριτική της πλατωνικής άποψης για τη φρόνηση. Σχέση της βούλησης προς τις ηθικές αρετές. Παθολογία της βούλησης  Βιβλία Θ,Ι, Κ: Η φιλία. Το κράτος ως κοινότητα φιλίας. Συγγενική και συντροφική φιλία. Η ηδονή. Κριτική των περί ηδονής θεωριών και αριστοτελική αντίληψη. Η ευδαιμονία. Η ύψιστη ευδαιμονία ως αποτέλεσμα ενέργειας του νου. Μετάβαση από την ηθική στην πολιτική.* ΗΘΙΚΑ ΕΥΔΗΜΕΙΑ Κυριότερα αναπτυσσόμενα ζητήματα: ΄Εννοια της ευδαιμονίας. Τα εντός και εκτός της ψυχής αγαθά, η ηθική αρετή ως ενέργεια της ψυχής. Η αρετή ως μεσότης. Πίνακας των αρετών. Διανοητικές και ηθικές αρετές. Η προαίρεσις. ΄Εννοια και είδη δικαιοσύνης. Η φιλία ηθική, κοινωνική και πολιτική σημασία της.  ΠΕΡΙ   ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ Θεωρητικό και κριτικό σύγγραμμα για την τέχνη (και κυρίως τη λογοτεχνία), από αυτά που άσκησαν τη μεγαλύτερη επίδραση στην ανθρώπινη σκέψη και από τα πιο πολυσυζητημένα όλων των εποχών. Η σπουδαία πραγμάτευση του Αριστοτέλη για την ποίηση και ο περίφημος ορισμός της τραγωδίας. ΜΙΚΡΑ ΦΥΣΙΚΑ Πραγματείες του Αριστοτέλη, οι οποίες συνενώθηκαν τον μεσαίωνα σε συλλογή υπό τον τίτλο Parva natutalia («Μικρά φυσικά), με αντικείμενο τα φαινόμενα και τις ζωτικές λειτουργίες που αφορούν από κοινού το σώμα και την ψυχή. Εξεταζόμενα θέματα: Αίσθηση, μνήμη και ανάμνηση, ύπνος και εγρήγορση, όνειρα, σχέση ονείρων και μαντικής, μακροβιότητα και βραχυβιότητα, νεότητα και γήρας, ζωή και θάνατος, λειτουργία της αναπνοής. ΠΕΡΙ  ΜΝΗΜΗΣ   ΚΑΙ   ΑΝΑΜΝΗΣΕΩΣ ΠΕΡΙ ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ   ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΩΝ ΠΕΡΙ  ΖΩΗΣ  ΚΑΙ   ΘΑΝΑΤΟΥ _________________________________________________________________________________ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ  ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΥΣΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΙΣ  (ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ) Η φυσική φιλοσοφία του Αριστοτέλη. Βιβλία Α,Β: Πόσες και ποιου είδους είναι οι πρώτες αρχές της φύσης. Κριτική των αντιλήψεων του Παρμενίδη και του Μέλισσου. Παρατηρήσεις σχετικά με τις πρώτες αρχές. Η μεταβολή και τα αίτιά της. Η έννοια της τύχης και τα χαρακτηριστικά της. Το αυτόματον. Διάκριση μεταξύ τύχης και αυτομάτου. Βιβλία Γ,Δ: Η κίνηση. Κινούν και κινούμενο. ΄Υπαρξη και τρόπος του απείρου. Τα είδη του απείρου. Ποιο από τα τέσσερα αίτια αποδίδεται στο άπειρο. Ο τόπος και ο χαρακτήρας του. Μπορεί ο τόπος να βρίσκεται μέσα σε τόπο; Το κενό. Κενό και σώματα. Ο χρόνος. Οι αντιλήψεις σχετικά με τη φύση του χρόνου. Βιβλία Ε,Ζ,Η: Κίνηση και μεταβολή. Ενότητα και ετερότητα των κινήσεων. Κίνηση και ηρεμία. Το συνεχές. Κάθε χρονική στιγμή είναι αδιαίρετη. Κάθε κινούμενο είναι διαιρετό. Πεπερασμένο και άπειρο της κίνησης και του κινούμενου. Μεταβολή και άπειρο. Κάθε κινούμενο κινείται από κάτι άλλο. Το πρώτον κινούν που δεν κινείται από κάτι άλλο. Αναλογίες των κινήσεων. Βιβλίο Θ: Ο αιώνιος χαρακτήρας της κίνησης. Αντίκρουση των περί του αντιθέτου επιχειρημάτων. Το πρώτο κινούν ακίνητον. Μονα-δικός και αιώνιος χαρακτήρας του πρώτου κινούντος. Η φορά ως πρώτο είδος κίνησης. Η μόνη συνεχής και άπειρη κίνηση είναι κυκλική. Το πρώτο κινούν δεν έχει μέρη και μέγεθος και βρίσκεται στην περιφέρεια του κόσμου. ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ Η αριστοτελική έρευνα για τις πρώτες αρχές από τις οποίες αντλούν τα όντα την ύπαρξη τους. Βιβλία Α, Β, Γ, Δ: Προϋποθέσεις και στάδια της γνωστικής λειτουργίας. Η γνώση των πρώτων αρχών. Οι απόψεις των Προσωκρατικών, των Πυθαγορείων και του Πλάτωνα. Προβλήματα που ανακύπτουν κατά την φιλοσοφική δραστηριότητα. Αντικείμενο της πρώτης φιλοσοφίας. Ποια είναι η ζητούμενη επιστήμη. Τα παράλογα και τα απίθανα που προκύπτουν από τον τρόπο του σκέπτεσθαι των άλλων φιλοσόφων. Ερμηνεία βασικών όρων της αριστοτελικής φιλοσοφίας. Βιβλία Ε, Ζ, Η, Θ, Ι: Πρακτικές, ποιητικές και θεωρητικές επιστήμες. Εξέταση της ουσίας: «Τι είναι το ον;» Το αντιληπτό από τη νόηση είδος ως ουσία των όντων. Η «ύλη». Τα όντα από εξελικτική άποψη. Δύναμη και ενέργεια. Το Εν. Κριτική στις πυθαγόρειες και πλατωνικές απόψεις. Βιβλία Κ,Λ,Μ, Ν: Μεταβολή και κίνηση. Αισθητές, φθαρτές, αιώνιες και ακίνητες ουσίες, και τα αντίστοιχα προς αυτές είδη μεταβολής, «ύλη», «είδος» και «στέρηση». Το κινούν ακίνητον, βασική αρχή της ζωής και πηγή της αιώνιας κίνησης του σύμπαντος. ΄Ερευνα για την ουσία των μαθηματικών μεγεθών, των αριθμών, των γεωμετρικών σχημάτων και των ιδεών.   ΠΕΡΙ ΟΥΡΑΝΟΥ Εκθεση των αστρονομικών και κοσμολογικών απόψεων του Αριστοτέλη για το σχήμα του σύμπαντος τις κινήσεις απλανών και πλανητών, που διέπονται από το σύστημα ομόκεντρων σφαιρών, καθώς και το συστατικό στοιχείο από το οποίο αποτελούνται. Επίσης διατυπώνονται οι αντιλήψεις του Σταγιρίτη για τα τέσσερα βασικά σώματα (αέρας, γη, νερό, φωτιά) που συναποτελούνται δύο ζεύγη αντιθέτων (βαρύ και ελαφρύ) και εκτελούν αντίθετες μεταξύ τους κινήσεις (προς τα πάνω και προς τα κάτω).   ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ Σύγγραμμα με αντικείμενο τη μελέτη των φαινομένων που συμβαίνουν στην περιοχή από το κέντρο της γής μέχρι τη σφαίρα της σελήνης. Εξετάζονται ζητήματα αστρονομίας, γεωγραφίας, φυσικής, γεωμετρίας, οπτικής, γεωλογίας, σεισμολογίας, ηφαιστειολογίας και μετεωρολογίας. Βιβλία Α,Β: Ο αέρας, η φωτιά, οι κομήτες, ο γαλαξίας, η υγρασία της γης, η θάλασσα, οι σεισμοί. Βιβλία Γ,Δ: Φαινόμενα της ανάκλασης (άλως, ίριδα, παρήλια.) Αποτελέσματα που προκαλούν οι αναθυμιάσεις στο υπέδαφος. Ενεργητικές (θερμό, ψυχρό) και παθητικές (ξηρό, υγρό) ιδιότητες και αλληλεπιδράσεις τους ΠΕΡΙ ΓΕΝΕΣΕΩΣ  ΚΑΙ ΦΘΟΡΑΣ Τα πάθη στα οποία υπόκεινται τα σώματα της υποσελήνιας περιοχής, η γένεση και η φθορά, εξηγούνται και διακρίνονται από παρεμφερή φαινόμενα. Τα υλικά συστατικά όλων των δημιουργημένων πραγμάτων είναι τα τέσσερα βασικά στοιχεία. Πως αυτά συνδυάζονται μετατρέπονται το ένα στο άλλο. Υλικό, μορφικό και τελικό αίτιο της γένεσης και της φθοράς.  ΜΗΧΑΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ  ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ________________________________________________________________________  ΠΕΡΙ  ΖΩΩΝ  ΜΟΡΙΩΝ Ζωολογικό σύγγραμμα με αντικείμενο τη μελέτη των αιτιών που έχουν καθορίσει τη σύσταση κάθε είδους ζώου και επίσης την έρευνα της φυσιολογίας, της τελεολογίας και της λειτουργίας των μερών των ζώων. Βιβλία Α,Β,Γ: Μεθοδολογικές παρατηρήσεις, ταξινομήσεις. Αίσθηση, κίνηση, θρέψη. Παρατηρήσεις επί των μερών των ζώων. Βιβλίο Δ:  Συνέχεια των παρατηρήσεων σχετικά με τα μέρη των ζώων, τη διάταξη τους και τις λειτουργίες που επιτελούν. Εμβρυολογία. ΠEΡΙ   ΖΩΩΝ  ΚΙΝΗΣΕΩΣ Σύντομο βιολογικό σύγγραμμα με αντικείμενο την κίνηση των ζώων σε σχέση με την κίνηση του κόσμου. Ερευνάται γενικά η κοινή αιτία της κίνησης οποιουδήποτε είδους. Εκούσιες και ακούσιες κινήσεις των ζώων. Από την κίνηση των ζώων η διερεύνηση μεταβαίνει στο ζήτημα του πρώτου κινούντος ακινήτου. ΠΕΡΙ ΠΟΡΕΙΑΣ ΖΩΩΝ Θεωρητικό βιολογικό έργο που εξετάζει τα μέρη που χρησιμεύουν στα ζώα για την κίνηση τους, τη φύση του καθενός τέτοιου μέρους και την αιτία για την οποία τα έχουν τα ζώα. Εξετάζεται η «ύλη» των ζώων και ο τρόπος με τον οποίο είναι διατεταγμένη για να υπηρετήσει τους διάφορους σκοπούς τους. ΤΩΝ ΠΕΡΙ ΤΑ ΖΩΑ ΙΣΤΟΡΙΩΝ Εκτενής περιγραφή και ανάπτυξη του Αριστοτέλη βάσει πληροφοριών και παρατηρήσεων στους τομείς της συγκριτικής ανατομίας, φυσιολογίας και γενικής βιολογίας. Βιβλία Α, Β, Γ: Γενικές παρατηρήσεις για τα ζώα, αναφορά στα μεγάλα γένη, παραβολή με την ανατομία και τις λειτουργίες του ανθρώπου. ΄Εναιμα ζώα. Βιβλία Δ,Ε,Ζ: Τα άναιμα ζώα. Μαλάκια, μαλακόστρακα, οστρακόδερμα, έντομα. Παρατηρήσεις στις συνήθειες των ζώων. Ζευγάρωμα και αναπαραγωγή. Ειδικά για την αναπαραγωγή των πτηνών. Ζωοτόκα ψάρια. Βιβλία Η,Θ,Ι: Πως τρέφονται, πως μεταναστεύουν, που φωλιάζουν τα διάφορα είδη ζώων. Ασθένειες. Διαφορές των ζώων κατά τόπους. Χαρακτήρας των ζώων. Ποια ζώα είναι εχθροί μεταξύ τους. Παρατηρήσεις σχετικά με την ανάπτυξη του ανθρώπου. ΠΕΡΙ ΖΩΩΝ ΓΕΝΕΣΕΩΣ Ζωολογικό έργο στο οποίο εξετάζονται τα «μέρη» που συμμετέχουν στην αναπαραγωγή και τις αναπαραγωγικές λειτουργίες (που είναι κοινές σε σώμα και ψυχή). Βιβλία Α, Β: Αιτίες. Η γνώση των αιτιών θεμελιώσης δια τις θεωρίες περί αναπαραγωγής και ανάπτυξης των ζώων. ΄Οργανα αναπαραγωγής. Βιβλία Γ,Δ,Ε: Συνέχεια των παρατηρήσεων επί της αναπαραγωγής. Γένεση του αρσενικού και γένεση του θηλυκού. Οι απόγονοι σε σχέση με τους γεννήτορες. Κληρονομικότητα. Τερατογένεση. Ιδιότητες ως προς τις οποίες διαφέρουν τα μέρη των ζώων. Διαφορές στα αισθητήρια όργανα.

 

Αντιμέτωποι με τον θάνατο

 Nοιώθουμε  δέος  ναι  είναι απόλυτα   φυσικό   αφού  η αδυναμία μας   μπροστά  την  νομοτελειακή  καταληκτική  του κατίσχυση  είναι  δεδομένη.   Νοιώθουμε  όμως  και τρόμο   δεν  θα  έπρεπε.  Η  προσκόλληση   μας  στα   υλικά   της  ζωής  αυτής,  ο εγωισμός  μας , η αγωνία μας μήπως  και  ξαφνικά και επώδυνα  μας  αφαιρεθεί   το θείο δώρο  της  ζωής   δεν μας  αφήνει  να   αναλογισθούμε ότι ο θάνατος είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωση του είδους.

Πόσες   φορές  έχω  συλλάβει  τον  εαυτό  μου,   όταν   στις   εξόδιες  ακολουθίες που  συνοδεύουμε το  άψυχο   σώμα  του προσφιλούς  μας  νεκρού  να συμμετέχω ουσιαστικά   στην εκτροπή   της  τελετής   σε  μιά  ασυμβίβαστη  με την περίσταση   συνεύρεση  ατόμων  (όταν   δίνεται ο καφές), οι οποίοι   διαπιστώνουν  "τίποτα  δεν  είμαστε" .  Τι λέμε  όμως  απο  μέσα  μας   "Αυτός  που  πέρασε απέναντι πάει  έφυγε, κρίμα , μακριά από μας ,  εμείς  νάμαστε  καλά,  Ζωή  σε λόγους μας".   Τι  μωρία  τι παθογένεια . Τι κόλλημα  αυτό  με τον εαυτούλη  μας.

Ας  αναλογισθούμε , ότι πεθαίνοντας  των περισσότερων από εμάς η ανάμνηση  θα   μπει  σε  ένα  συρταράκι  στην  αντίληψη   αυτών  που  μας συνόδευσαν   στην περιπέτεια  της  ζωής  με  διαστρωμάτωση αντιστρόφως  ανάλογη   με  τον  ρόλο  που παίξαμε   στις  ζωές των άλλων.  Οσο  πιό μικρή και ουσιαστική   είναι  η  συμβολή μας   τόσο   πιό  βαθιά   θα  είμαστε καταπλακωμένοι  και ουσιαστικά   ανύπαρκτοι, σαν  να  μην περάσαμε ποτέ  από τον  κόσμο αυτό.

Αυτος  ο  συλλογισμός  είναι  για  μένα    μια  διέξοδος  στον  προβληματισμό  περί  της    βαθειάς  έννοιας  και  του  συμβολισμού  της  διδσκαλίας του  Πλάτωνα: "οι ορθώς φιλοσοφούντες  αποθνήσκειν μελετούσι και το τεθνάναι  ήκιστα  αυτοίς  ανθρώπων  φοβερόν".


Eίναι  τελικά η  πεμπτουσία της   φιλοσοφίας " η παιδεία  θανάτου".    πρόσφερε όσο  το  δυνατό  μεγαλύτερη  αγάπη  διακονώντας  τα  μέγιστα   στους  συνανθρώπους  σου και  όταν  θα  φύγεις και  θα πέρεις την θέση σου  στο πάνθεον  των μυημένων   στην  σοφία   η  ενδοκοσμική  σου  αθανασία   θα  είναι φάρος  καθοδήγησης και   παρρησίας   για αυτούς  που  θα ακολουθήσουν τα χνάρια σου (Παστέρ, Κιουρί, Φλέμιγκ).

Πάντα  συγκινούμαι   με την   μοναδικότητα  του  σύγχρονου   αναχωρητή και  αυτοκτόνου μεγάλου δάσκαλου Δημήτρη Λιαντίνη. Αυτός  που  σε τόσους μαθητές  τόσα  εναύσματα έδωσε, τόσες παρακαταθήκες  κατέλιπε, δεν   βίωσε  κάποια  φρίκη όταν  επέλεξε  αυτός  και μόνο  την στιγμή, να αφήσει την  ομορφιά της ζωής  για  να πραγματώσει   την εναλλαγή στην επόμενη   φάση.  Εάν ο Πλάτων ζούσε  σήμερα  αυτός   μάλλον  θα περπατούσε (αντί του Γοργία) δίπλα του και  θα άκουγε τον "Λόγο" να του  διαμηνύει μέσα από το απόσπασμα του Ευριπίδη : "Τις  δ' οίδεν ει το μεν ζήν εστί αποθανείν, το δε αποθανείν ζήν" .

Δεν μπορώ παρα  να κάνω τον  συνειρμό  με το ευαγγέλιο που  αναγιγνώσκεται   στην εξόδιο ακολουθία.  " έχει ζωήν αιώνιον... και μεταβέβηκε εκ του θανάτου εις την ζωήν» (Ιωάν. 5, 24). ..."

ΔΗΜΗΤΡΗΣ   ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

 Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥΣ ΓΙΑΤΡΟΥΣ

ΛΙΓΟΥΣ ΜΗΝΕΣ ΠΡΙΝ "ΦΥΓΕΙ"... (Μάρτιος του 1997)