Υποθετικός διάλογος μεταξύ ενός σύγχρονου φιλοσόφου διανοούμενου του
κ. Στέλιου Ράμφου και ενός ανθρώπου της πράξης και της δράσης, του
κ. Γιώργου Κωστούλα:
Σ.P. : Χαρακτηριστικό της συμπεριφοράς μας ως συγχρόνων Ελλήνων άποτελεί ένα τεράστιο κενό που μας κλείνει μέσα μας η τουλάχιστον μεταξύ των δικών μας. Διαμορφώνονται συμπεριφορές που ματαιώνουν κάθε έννοια παγματικού δημοσίου βίου. Δομικό μας χαρακτηριστικό είναι η μερικότητα, με την έννοια ότι επιζητούμε το επί μέρους αυτό δηλαδή που μας χαρακτηρίζει να έχουμε το σπίτι μας καθαρό, αλλά να πετάμε τα σκουπίδια μας στον δρόμο (είτε πρόκειται για νοικυρούλες που σκουπίζουν τό πεζοδρόμιο και αφήνουν τον μικρό σωρό παραπέρα να το διασκορπίσει το αεράκι αντί να το μαζέψουν με το φαρασάκι - είτε ο σπιτονοικοκύρης που επιμένει σε πείσμα των συμπολιτών του που είναι επιφορτισμένοι με το δύσκολο έργο της περισυλλογής αλλά απεργούν, να στοιβάζει τ΄ αποφάγια του σε σωρούς που από άποψη υγείας και αισθητικής ένας ορθά σκεπτόμενος θα τα εναπόθετε προσωρινά στο μπαλκόνι του) επομένως η στενότητα της δικής μας προσωπικής εκδοχής καθαριότητας έρχεται να αναιρέσει την καθολικότητα μιας δημόσιας καθαριότητας.
Ο καθένας δουλεύει για τον ευατό του (δεν διέπει την σκέψη μας η κοινή λογική και η δράση μας δεν κατευθύνεται από το "salus publica suprema lex" η άλλως ειπείν " Don't ask what your coyntry can do for you, ask what you can do for your country). Είναι θέμα αλλαγής κουλτούρας η αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, όχι απλώς λογιστικό χρηματοοικονομικό ζήτημα. Βεβαίως η προέκταση του θέματος είναι ότι σ΄ αυτή την κλειστή κοινωνία σαν μοναστήρι, οι Ελληνες είναι παθητικοί (και απαθείς συνάμα κατά τον καθηγ. Θεοδόση Τάσιο), τους φταίνε οι άλλοι συνεχώς,.
Γ.Κ : Είμαστε αδιάφοροι. Υπάρχουν δυσκολίες της διάνοιας και δυσκολίες της βούλησης. Οι πρώτες αντιμετωπίζονται εύκολα. Τα κενά ενημέρωσης στους καιρούς μας συμπληρώνονται πολύ γρήγορα. Οι δεύτερες είναι πιο ζόρικες, γιατί αυτές αφορούν αιώνιους ιστορικούς εθισμούς και σύνθετα ζητήματα όπως ο συνολικός προσανατολισμός μιας χώρας στον κόσμο.
Σ.Ρ.:Η εξήγηση που θα μπορούσαμε να δώσουμε έχει να κάνει με το γεγονός ότι ο πνευματικός και ψυχικός μας κόσμος κυριαρχείται από το συναίσθημα. Μόνο ένας ακραία συναισθηματικός λαός μπορεί να ζει τόσο έντονα την μερικότητα στην σκέψη και την πράξη του. Για την κατανόηση αυτής της θέσης να ληφθεί υπ΄όψιν ότι μετα τον 12ο 13ο αιώνα δεν έγινε μια αναγέννηση στην Ελλάδα τέτοια που να επιτρέψει την καλλιέργεια της λογικής και ταυτοχρόνως μια εμμονή στα θρηκευτικά βιώματα οδήγησαν σε μια καλλιέργεια συναισθηματικής πραγματώσεως του απολύτου.
Γ.Κ: Ξέροντας πως η Ευρώπη κατατάσσει την Ελλάδα στην ανατολική οπισθοδρομικότητα, ο Ελληνας, θέλοντας να αρέσει στη Δύση, επισήμως αρνείται το οικείο καθημερινό του πρόσωπο, αλληθωρίζοντας, ανεπισήμως, και προς τη Δύση και προς την Ανατολή. Η όλη του συμπεριφορά περιγράφει τον αγώνα ενός λαού ανάμεσα σ΄ αυτό που είναι και σ΄ αυτό που θα ήθελε να είναι.
Σ.Ρ : Η παραμέληση των λογικών αρχών είναι και παραμέληση της εννοίας του καθήκοντος, στενεύει τα όρια μιας πλατύτερης συμπεριφοράς, οδηγεί στο προβάδισμα του ευχαρίστου έναντι του αναγκαίου η του σωστού και κυρίως οδηγεί περαιτέρω σ' ένα παιδικό ψυχισμό.
Εχουμε κάτι παιδικό μέσα μας , σαν όλες τις κουλτούρες των ανηλίκων και όλες τις φάσεις της ζωής ενός ανηλίκου.ανθρώπου, πράγμα το οποίο βεβαίως μας οδηγεί σε μια αδυναμία αυτονομήσεως. Υπ΄ αυτή την έννοια η εξάρτηση από το πλατύτερο σύνολο που κάθε φορά λέγεται οικογένοια η μικρή τοπική κοινωνία μας υποχρεώνει να παίρνουμε τον εαυτό μας, στα πλαίσια της αναγνώρισης ταυτότητας, όπως τα μικρά παιδιά από τους άλλους και όχι από μέσα μας, όπως συμβαίνει σε άτομα μιας προηγμένης κουλτούρας, ενός προηγμένου πολιτισμού.
Αυτό σημαίνει, ότι μπορούμε να έχουμε ένα δημόσιο βίο με αρκετά καλά δομημένες δημοκρατικές προδιαγραφές, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι μπορούμε να έχουμε μια κουλτούρα δημοκρατική. Ο λόγος για τον οποίο περνάμε σήμερα μια οξύτατη κρίση είναι το γεγονός, ότι τα τελευταία τριανταπέντε χρόνια είχαμε νομικές κατοχυρώσεις δημοκρατίας αλλά δεν είχαμε πολιτισμό δημοκρατικό. Είχαμε πολιτισμό δικαιωμάτων και όχι υποχρεώσεων. Υπό την έννοια αυτή ήταν πολύ εύκολη η αποσάρθρωση η αποδόμηση ενός ολοκλήρου οικοδήματος, την ώρα που διαδηλώναμε συνεχώς γι' αυτό. Εννοείται ότι το κρατούν πελατειακό σύστημα βασίζεται ακριβώς στην έλλειψη αυτού του δημοκρατικού πολιτισμού, οπότε η έλλειψη των αξιακών κριτηρίων ήταν και παραμένει η αχίλλειος πτέρνα του συστήματος, την οποία τώρα ακριβοπληρώνουμε και θα συνεχίσουμε για πολύ ακόμα.
Γ.Κ: Το πολιτικό μας σύστημα διαχρονικά, με αποκορύφωμα τα τελευταία σαράντα χρόνια, στηρίχθηκε σε ένα άγραφο κοινωνικό συμβόλαιο: "Οι πολλοί θα ανέχονται τη μεγάλη διαφθορά των λίγων και οι λίγοι θα κάνουν τα στραβά μάτια στη μικροδιαφθορά των πολλών". Όμως, αυτή η κουλτούρα, που ουσιαστικά εξέθρεψε το "όλα εδώ και τώρα", αφού μας επιδαψίλευσε ένα πελώριο "τίποτα" κατέβασε ρολά. Όλα δείχνουν ότι η δεύτερη μεταπολίτευση που τώρα διερχόμαστε, θα μας καταστήσει φτωχότερους. Μακάρι να μας ενηλικιώσει, έστω και βιαίως, κάνοντας μας όμως σοφότερους. Μένει λοιπόν να γίνουν τα δυσκολότερα, προκειμένου να επιτευχθεί ο συγχρονισμός νοοτροπιών και επιδόσεων. Εως τώρα επέβαλλε τον ρυθμό της και μας έσερνε μονίμως η πίεση της ανάγκης. Πάντα ασχολούμαστε με τα "επείγοντα", αφήνοντας τα σημαντικά για αργότερα. Καιρός είναι πλέον η προσπάθεια και ημών να μεταφερθεί από το επίπεδο αντιμετώπισης των απειλών και των αναγκών στο επίπεδο του προγραμματισμού και των στόχων
Σ.P.:Την ώρα που ζούμε και καταφάσκουμε σ' αυτή την μερικότητα, είμαστε ένας λαός που διεκδικεί για λογαριασμό του καθολικές πραγματικότητες και καθολικές αξίες. Δεν παύουμε να είμαστε λαός ανατολικός, επειδή ακριβώς είμαστε λαός συναισθήματος. Μόνο οι λαοί της δύσεως μπορούν να συνδυάσουν τον νού, τον λόγο, με το αίσθημα. Η καθολικότητα του ανατολισμού μας με απουσία της ατομικής ευθύνης για τα πράγματα τεκμηριώνεται πάντοτε με μερικές μορφές χαρακτηριστικές, δηλαδή με ιδέες και μύθους, οι οποίες δεν έχουν ιδιαίτερες διάρκεις αλλά έχουν μεγάλες εντάσεις. Μεγάλοι εθνικοί μύθοι , όπως η μεγάλη ιδέα με κατάληξη το 22, ένας απόμυθος της ευρωπαικής ιδέας με τους εθελοντές κατά τους ολυμιακούς αγώνες, και βεβαίως μια αίθηση του χρόνου η οποία είναι ειδωμένη στο παρόν, και επειδή ακριβώς είναι ειδωμένη στο παρόν αντιπαθεί κάθε μορφή διαρκείας.
Γ.Κ.: Επηρεασμένος από το θαυμάσιο βιβλίο του Β. Καραποστόλη, "Διχασμός και εξιλέωση", θα έλεγα ότι μέχρι τώρα πορευτήκαμε με οδηγό προσωπικότητες όπως ο Καραισκάκης, ο Ανδρούτσος, ο Παπαφλέσσας, ήρωες δηλαδή πλήρεις θυμικών προαιρέσεων μάλλον, παρά αντικειμενικού, συνεπούς χρέους. Το οποίο, στον αντίποδα, ενσωμάτωναν και εκπροσωπούσαν μορφές όπως ο Δ.Υψηλάντης και ο Ι. Καποδίστριας, για να σταθώ μόνο στην περίοδο της Επανάστασης. Η απουσία τέτοιων ατόμων σε κρίσιμους θεσμούς της χώρας απετέλεσε για το έθνος και την εξέλιξή του, για δυο αιώνες τώρα, μια πληγή η οποία λίγο έλειψε να μας αφανίσει. Δυστυχώς, το συναίσθημα στήριξε την Ελλάδα σε οριακές περιστάσεις, αλλά τη διέλυσε στις υπόλοιπες.
Σ.P. H ανάγκη της ευχαριστήσεως διεκδικεί διαστάσεις αιωνιότητας μέσα μας μολονότι πρόκειται για ευχαρίστηση παντα της στιγμής με απουσία κάθε σκέψεως για τις συνέπειες. Είναι επίσης χαρακτηριστική η καταφυγή σε μεταφυσικές προσδοκίες προκειμένου να καταλάβουμε καλύτερα την συμπεριφορά μας.
Γ.Κ.: Υποδεικνύοντας μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου, στο βιβλίο του "Το στρατηγικό βάθος - Η διεθνής θέση της Τουρκίας", αντλεί, όπως έχει επισημανθεί, τη στρατηγική της εξωτερικής πολιτικής της χώρας από το όραμα του για την Τουρκία: Να διασώσει η χώρα την πολιτισμική της ταυτότητα, τη διαφορά της, ακριβώς, από τη Δύση. Όχι ως αντίθεση, αλλά ως ιδιαιτερότητα στη σημερινή διεθνή συνύπαρξη. Είναι σαφέστατη, σχεδόν επιθετική, η περηφάνια του γι΄ αυτήν την ιδιαιτερότητα που δεν φιλοδοξεί ούτε την αντιπαλότητα ούτε τη μίμηση. Γράφει, επακριβώς: "Οι φιλόδοξες χώρες ορίζουν τί θεωρούν οι ίδιες ως απειλή, βασιζόμενες στις στρατηγικές τους επιδιώξεις και όχι τους φόβους τους. Αντίθετα οι παθητικές, χωρίς φιλοδοξίες χώρες διαμορφώνουν στρατηγικές υποταγμένες στις απειλές που υφίστανται". Με την τελευταία φράση θα έλεγε κανείς πως μας φωτογραφίζει αρκούντως. Παρένθεση: Bεβαίως οι Τούρκοι με τον μακραίωνα συγχρωτισμό μαζί μας και την αυθεντική ανατολίτικη ευθυβολία έχουν κάνει την ακτινογραφία μας. Και μάλιστα παροιμιακά: "Gavurun akili sonradan gelir". Ηγουν: "Του Ρωμιού η γνώση ύστερα του έρχεται..." Κλείνει η παρένθεση.
Σ. Ρ.:Μπορεί το μηνημόνιο να μας τρομάζει και να είμαστε πειθαρχικοί, αλλά εάν ένας πεί, ότι κάποιος Αγιος εμφανίστηκε στα όνειρα του και μας είπε να μαζεύουμε στάρι, μπορεί αυτό το πράγμα να ανατρέψει όλες τις φοβίες και να καταστρέψει όλη την πειθαρχία του μνημονίου, που με τόσο κόπο προσπαθούν να στηρήσουν οι άνθρωποι που αυτή την στιγμή κυβερνούν. Εχει μεγάλη σημασία να δούμε που είναι η φυσική τρικλοποδιά στα πράγματα. Η φάση που σήμερα διερχόμαστε είναι η φάση της τελικής κατακλείδας των μεγάλων μύθων . Τελειώνουμε πιά 80 χρόνια από το 1840 ως το 1922 ήταν η μεγάλη ιδέα, και άλλα τόσα είναι η ευρωπαϊκή ιδέα, η οποία έπερεπε να στηθεί για να καλύψει το κενό που άφησε η μικρασιατική καταστροφή. Για πρώτη φορά σε πραγματικές συνθήκες καλούμαστε να κοιταχθούμε κατάματα . Είναι η πρώτη φορά στην νεώτερη ιστορία μας, που πλέον τα μεγάλα μυθικά συστήματα δεν μπορούν να λειτουργήσουν αποτροπαϊκά , οπότε καλείται πλέον ο λαός να πάρει την υπόθεση του μέλλοντος του με μια πια διαφορετική λογική, η οποία προϋποθέτει στο ατομικό επίπεδο , στο μικροεπίπεδο των συμπεριφορών και των νοοτροπιών αλλαγές , πρωτοβουλίες και επιλογές αυνθετικής αντιμετώπισης των πραγμάτων , ανοικτότητας, και διαφορετικής αντίληψης του συμφέροντος , δηλαδή μέσα στο κοινό καλό.
Γεννιέται το ερώτημα, εάν τεχνικώς είναι δυνατή μια ανάταξη των παραγμάτων, έχουμε την εσωτερική δύναμη να το αποτολμήσουμε, η θα αοδειχθεί τελικά ανέφικτο, καθώς με δεδομένη την άρνηση της αλλαγής του πολιτικού συστήματος, μπορεί να ξανεγεννηθεί ο χαμένος δημόσιος βίος;;;
Γ.Κ.: Και ο πρώτος στρατηγικός μας στόχος θα πρέπει να είναι η εσωτερική, η "τροπική" μας αλλαγή. Η "ένδον φυγή". Το αίτημα του εκσυγχρονισμού δεν μπορεί να είναι απλώς υπόθεση κάποιων μετρήσιμων μεγεθών. Πρέπει να γίνει εσωτερική πεποίθηση, ώστε να φτάσουμε σε θεμελιώδη πολιτισμικά χαρακτηριστικά με πρώτο και σπουδαιότερο τη διάπλαση αυτοσυνείδητου και υπεύθυνου ατόμου. Του ατόμου-πολίτη που θα υπακούει μέσα σε καθεστώς ελευθερίας, χωρίς φοβίες και δυσπιστία προς τους θεσμούς.Είναι καιρός να ταπεινωθούμε, αρχίζοντας από γενναία αυτοκριτική. Να πάψουμε να ευλογούμε αυτοκαταστροφικά τη "μοναδικότητά" μας, να φωτίσουμε καλύτερα και να εξορκίσουμε τις υποχθόνιες κοινωνικές μας καταβολές και να σκεφθούμε ψύχραιμα και στρατηγικά το ελληνικό μέλλον, ως εγχείρημα όμως ενεργού και όχι παθητικής συμμετοχής στις ζυμώσεις του σημερινού κόσμου.Τελειώνω επιστρατεύοντας ένα δίδυμο λέξεων στη διάθεση του Καλού, διοικούντων και διοικουμένων, του οποίου τόσο ανάγκη έχει η χώρα. Τις λέξεις: Ελπίδα και Αρετή.
* O κ. Κωστούλας είναι τέως Γενικός Διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα. Συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο: "Και οι Μάνατζερ έχουν ψυχή... ", κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επτάλοφος.
H ομολογουμένως αυθαίρετη συρραφή των δύο κειμένων βασίζεται σε δύο πηγές: την ομιλία του κ. Ράμφου σε διοργάνωση του TEDx Academy και το άρθρο(03.11) του κ. Κωστούλα στην στήλη "Με Αποψη" στο capital.gr
(Οτι είναι σε παράγραφο αποτελεί δικό μου σχόλιο)
