Αν αποκλείσουμε την μεταφυσική θεώρηση , περιοριορίζουμε το θέμα του κάλλους εις τα αισθησιακά όρια. Από τις πιο διαδεδομένες αντιλήψεις μεταξύ πολλών επιστημόνων, και ιδιαίτερα των φυσικών, είναι ότι η επιστημονική αλήθεια συνδέεται με το κάλλος, την ομορφιά. Η αντίληψη αυτή προέρχεται από αυτήν του Πλάτωνα για την αισθητή πραγματικότητα, η οποία αποτελεί την διαμορμορφωμένη αντανάκλαση μιας πιο ουσιαστικής πραγματικότητας, της πραγματικότητας των ιδεών. O Πλάτων στον «Φίληβο» υποστηρίζει ότι η ιδέα του αγαθού μπορεί να συλληφθεί από την ανθρώπινη ψυχή διά τριών επιμέρους στοιχείων, του κάλλους, της συμμετρίας και της αληθείας. Η επανασύνδεση με τον κόσμο των ιδεών προϋποθέτει μια άσκηση που από τις αισθητές μορφές υψώνεται στον κόσμο των ψυχών, στην καθαρή γνώση και τέλος στο ωραίο (ανοδική και εσωτερική διαλεκτική).
Η εφαρμογή στην αρχαία τέχνη του 5ου κυρίως αιώνα, που εξαπλώνεται μέσω της τριπλής αυτής απόκρυφης διαβάθμισης και η σημειολογία του κάλλους διά μέσου πλήθους πλαστικών μορφών, προσδιορίζει την ειδοποιό δισφορά, που κατέστησε τα έργα αυτής της περιόδου μοναδικά.
Ο Αριστοτέλης δέχεται την πλατωνική ιδέα της αρμονίας και του μέτρου, αλλά την ερμηνεύει κυρίως με την έννοια της τάξης. Η αρμονία είναι η έκφανση του συγκερασμού των μορφών που διέπουν το σύμπαν . Το ωραίο γίνεται λοιπόν προσιτό μέσω των νόμων της λογικής και της μεθοδικής ταξινόμησης: «ένα έμψυχο ον ή πράγμα που απαρτίζεται από διάφορα μέρη μπορεί να είναι ωραίο μόνο εφόσον τα μέρη του είναι διατεταγμένα με μια ορισμένη τάξη» (Ποιητική).
O Πλωτίνος αμφισβητεί την στωική αντίληψη, ότι η συμμετρία αποτελεί ουσιώδες χαρακτηριστικό του κάλλους, αν και δεν αρνείται την οιαδήποτε άλλης υφής σύμπτωση κάλλους και συμμετρίας. Η έννοια της συμμετρίας είναι παλαιά , πυθαγορείου μάλλον προέλευσης, και οι αρχαίοι την χρησιμοποιούσαν σαν φιλοσοφικό, μουσικό και εικαστικό όρο. Η συμμετρία θα γίνει οργανικό στοιχείο της τέχνης, αφού το κάλλος θα συνδεθεί άρρηκτα με την αναλογία των μερών στην σύνθεση. Επομένως η συμμετρία είναι μορφολογικού και όχι πνευματικού χαρακτήρα.
Παραθέτω σε μετάφραση του Παύλου Καλλιγά απόσπασμα από την Πραγματεία του περί Κάλλους :
« Πώς θα δεις τώρα τι ομορφιά έχει μια καλή ψυχή; Οπως ο δημιουργός του αγάλματος που πρέπει να γίνει ωραίο αφαιρεί, λαξεύει, λειαίνει και καθαρίζει μέχρις ότου φανεί πάνω στο άγαλμα ένα ωραίο πρόσωπο, έτσι και συ αφαίρεσε τα περιττά και ίσιωσε τα στραβά, και όσα είναι σκοτεινά κάνε τα να γίνουν λαμπρά καθαρίζοντάς τα και μην πάψεις να σμιλεύεις το άγαλμά σου, έως ότου λάμψει πάνω του η θεόμορφη λαμπρότητα της αρετής, ώσπου να δεις τη σωφροσύνη σε ιερό βάθρο ανεβασμένη. Αν έχεις γίνει ο ίδιος ολόκληρος φως αληθινό, που ούτε σε μέγεθος μετριέται. ούτε σε κανένα σχήμα περικλείεται ώστε να ελαττωθεί, ούτε πάλι αυξάνει σε όγκο από έλλειψη ορίων, αλλά επεκτείνεται παντού απροσμέτρητο ως κάτι μεγαλύτερο από κάθε μέτρο και ανώτερο από κάθε ποσό· αν δεις τον εαυτό σου να έχει γίνει αυτό, αφού θα έχεις γίνει πια όραση ο ίδιος, έχοντας εμπιστοσύνη στον εαυτό σου, χωρίς να χρειάζεται να σου δείξει κανείς, εφόσον θα έχεις ήδη ανέβει, προσήλωσε το βλέμμα σου και κοίταξε. Διότι μόνον αυτό το μάτι βλέπει τη μεγάλη Ομορφιά. Ενώ αν κανείς προσπαθήσει να φτάσει στη θέαση αυτή με μάτια θολωμένα από τις κακίες και χωρίς να έχει καθαρθεί, ή όντας αδύναμος, μη μπορώντας από δειλία του να δει αυτά που είναι πολύ λαμπρά, δεν βλέπει τίποτα. Αφού ποτέ κανένα μάτι δεν θα μπορούσε να δει τον ήλιο αν δεν ήταν ηλιόμορφο, ούτε η ψυχή μπορεί να δει το Ωραίο, αν δεν έχει πρώτα γίνει ωραία η ίδια. »
« Πώς θα δεις τώρα τι ομορφιά έχει μια καλή ψυχή; Οπως ο δημιουργός του αγάλματος που πρέπει να γίνει ωραίο αφαιρεί, λαξεύει, λειαίνει και καθαρίζει μέχρις ότου φανεί πάνω στο άγαλμα ένα ωραίο πρόσωπο, έτσι και συ αφαίρεσε τα περιττά και ίσιωσε τα στραβά, και όσα είναι σκοτεινά κάνε τα να γίνουν λαμπρά καθαρίζοντάς τα και μην πάψεις να σμιλεύεις το άγαλμά σου, έως ότου λάμψει πάνω του η θεόμορφη λαμπρότητα της αρετής, ώσπου να δεις τη σωφροσύνη σε ιερό βάθρο ανεβασμένη. Αν έχεις γίνει ο ίδιος ολόκληρος φως αληθινό, που ούτε σε μέγεθος μετριέται. ούτε σε κανένα σχήμα περικλείεται ώστε να ελαττωθεί, ούτε πάλι αυξάνει σε όγκο από έλλειψη ορίων, αλλά επεκτείνεται παντού απροσμέτρητο ως κάτι μεγαλύτερο από κάθε μέτρο και ανώτερο από κάθε ποσό· αν δεις τον εαυτό σου να έχει γίνει αυτό, αφού θα έχεις γίνει πια όραση ο ίδιος, έχοντας εμπιστοσύνη στον εαυτό σου, χωρίς να χρειάζεται να σου δείξει κανείς, εφόσον θα έχεις ήδη ανέβει, προσήλωσε το βλέμμα σου και κοίταξε. Διότι μόνον αυτό το μάτι βλέπει τη μεγάλη Ομορφιά. Ενώ αν κανείς προσπαθήσει να φτάσει στη θέαση αυτή με μάτια θολωμένα από τις κακίες και χωρίς να έχει καθαρθεί, ή όντας αδύναμος, μη μπορώντας από δειλία του να δει αυτά που είναι πολύ λαμπρά, δεν βλέπει τίποτα. Αφού ποτέ κανένα μάτι δεν θα μπορούσε να δει τον ήλιο αν δεν ήταν ηλιόμορφο, ούτε η ψυχή μπορεί να δει το Ωραίο, αν δεν έχει πρώτα γίνει ωραία η ίδια. »
Αμεση είναι η επίπτωση των καλολογικών αντιλήψεων, όπως τις διαμόρφωσε ο Πλωτίνος , στην πατερική σκέψη του 4ου αιώνα και την ύστερη εθνική φιλοσοφία. Στο “ Περί κατασκυής του ανθρώπου” o Γρηγόριος Νύσσης υπογραμμίζει εμφαντικά την περίσκεψη με την οποία ο Θεός προέβη στην δημιουργία του ανθρώπου , ώστε η μορφή του δημιουργήματος του να ομοιωθεί προς κάποιο αρχέτυπο κάλλος. Το θείο κάλλος δεν αστράφτει με το σχήμα η το χρώμα, αλλά έγκειται στην άφραστη μακαριότητα της αρετής. Αυτή η αρχή αποτελεί συνάμα τον αισθητικό πυρήνα της βυζαντινής εικόνας.
Υπερ το αισθητικό κάλλος κείται το πνευματικό και το ηθικό. Οποιος μπορέσει να το βιώσει ίσως έχει ανακαλύψει και το νόημα της ζωής. Μόνον οι μύστες έχουν μπορέσει να το προσεγγίσουν. Και εάν πράγματι το αντίκρυσαν γιατί δεν μπορούν να μεταδοθούν στους αμύητους μερικά χαρακτηριστικά του ψήγματα ;
Η αλληγορική αυτή παράθεση μας παραπέμπει στην σημερινή πραγματικότητα , όπου τα ουσιαστικά βήματα πρσέγγισης των εσχάτων λόγων της πραγματικότητας γίνεται μέσα από την μεταφυσική θεώρηση με προσπάθειες αναφοράς σε ένα υπερβατικό κόσμο, σε ένα κόσμο, συγκεκριμένα, ο οποίος υπερβαίνει τα όρια της εμπειρίας και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να γίνει αντιληπτός με την παρατήρηση, το πείραμα και τις μεθόδους των φυσικών επιστημών. Για το άτομο το οποίο κατάφερε να δει τι βρίσκεται στην άλλη πλευρά του τοίχου επστρέφοντας έχει χάσει κάθε δυνατότητα επικοινωνίας με τους υπόλοιπους. Σ’ αυτόν όλα τα πράγματα στα οποία οι άνθρωποι δίδουν μεγάλη σημασία και αξία φαίνονται άχρηστα. Γι’ αυτόν η αλήθεια και το γεγονός είναι δύο διαφορετικά πράγματα, ενώ για κάθε άλλον, γεγονός και αλήθεια είναι το ένα και αυτό. Οι περισσότεροι από εμάς ζουν δηλαδή με ψευδαισθήσεις . Αυτό που μας φαίνεται ωραίο το θεωρούμε ότι θα είναι και μόνιμο και αναλωνόμαστε στην διακράτηση του ωραίου μέσα στον συνεχώς μεταβαλλόμενο φαινομονικό κόσμο. Οποία αυταπάτη. Οι δραστηριότητες μας επικεντρώνονται στην εκπλήρωση της υπόσχεσης στον ίδιο μας τον εαυτό ότι θα εξασφαλίσουμε την ευτυχία γιά τον εαυτό μας και τους αγαπημένους μας. Αδυνατούμε συνεπώς να αντιληφθούμε αυτό που ο σοφός προσπαθεί να μας μεταδώσει :
« Μην ψάχνεις την ευτυχία στον φαινομενικό κόσμο. Δεν θα την βρεις. Αυτό που ψάχνεις έξω το έχεις μέσα σου. Ο εσωτερικός ανεξερεύνητος θησαυρός, ο απολεσθείς ίσως λόγος της ύπαρξης μας, μας ανοίγει τις πύλες ενός επίγειου παραδείσου. Ενας κόσμος όλο μαγεία, ομορφιά , γαλήνη και αγάπη που εμπεριέχει το κάλλος στην μυσταγωγική του μεγαλοπρέπεια. Ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι η ζωτική αυτή διαδικασία, την οποία οναμάζει ε ν τ ε λ έ χ ε ι α, ωθεί τον άνθρωπο στην αυτοεκπλήρωση. Αποκαθίσταται η λεπτή ισορροπία ο συγκερασμός της ολοκληρωμένης μορφής(κάλλος) με την αρχέγονη ύλη που ανέλαβε να πλάσει ο νούς μας (σοφία) με την δύναμη της θέλησης μας (ισχύς).
Ο συσχετισμός κάλλους και αλήθειας, όπως τον εισηγείται ο Baumgarτen δεν σημαίνει ότι το κάλλος είναι αληθές ούτε ότι η αλήθεια είναι ωραία· σημαίνει κάτι πολύ ουσιαστικότερο: σημαίνει ότι το κάλλος είναι ο μοναδικός τρόπος με τον οποίον ορισμένα αντικείμενα μπορούν να αναδυθούν στην ύπαρξη, ο μοναδικός τρόπος με τον οποίον μπορούν να υπάρξουν και συνεπώς το κάλλος αποτελεί τον μοναδικό τρόπο με τον οποίον μπορούμε να τα γνωρίσουμε. Από τη σκοπιά αυτή, το ωραίο αντικείμενο, παράγωγο της τέχνης, είναι μια προοπτική γνώσης του κόσμου. 'Η, ακριβέστερα, το ωραίο αντικείμενο, καθεαυτό, λέει μιαν αλήθεια για τον κόσμο και την αλήθεια αυτή κανείς δεν μπορεί να την πει στη θέση του. Στην τολμηρή αυτή πρόταση πρέπει να αποδώσουμε την επιμονή με την οποία ο Baumgarτen υποστηρίζει ότι εισήγαγε μια νέα επιστήμη που ακούει στο όνομα αισθητική.
Ας σταθούμε σε αυτό το σημείο στην ατελεύτητη πηγή κάλλους που κοσμεί και μεταλάσσει την υλιστική πραγματικότητα μας , την μουσική. Η μουσική θεωρείται η φωνή του κάλλους από φιλοσοφική σκοπιά ,ότι είναι η επιστήμη των αρμονικών σχέσεων του σύμπαντος (Πυθαγόρειοι), το δε κάλλος της συνίσταται εις την ωραιότητα της αρετής, την οποία εμπνέει .Ο Πλάτων είχε αποδώσει στην τέχνη αυτή μια ακατανίκητη επιρροή στην μορφή διακυβέρνησης της πολιτείας.
Οι ποιητές και οι ρήτορες ορίζουν την μουσική ως την ηχώ της σοφίας , ως την Τέχνη που οδηγεί δια της μελωδίας στην μίαν και μόνη Αρχήν.Το μουσικό δημιούργημα αξιολογείται ανάλογα με τον βαθμό τελειότητας των τριών στοιχείων τα οποία το απαρτίζουν : την κλίμακα των τόνων, η μελωδία (Σοφία)–τον ρυθμό(Ισχύς) – και την αρμονία (Κάλλος) .Την προέκταση της κατάστασης της ευδαιμονίας την οποία βιώνομε ακροαζόμενοι την μελωδία, αποτελεί η κατάσταση της ψυχικής μακαριότητας .Οι μελωδικές συνηχήσεις τίθενται σε αρμονική συνήχηση με τις πνευματικές δονήσεις (Γράβιγγερ).
Η αρμονία είναι η ορθή αναλογία, με άλλα λόγια ο ορθός ρυθμός της μελωδίας..Μήπως η αίσθηση του ρυθμού αυτού αποτελεί το αρχέγονο στάδιο της τελειοποίησης, κατά την οποία η ψυχή μας θα δονείται στην συχνότητα του συμπαντικού ρυθμού. Ο Ιναγιάτ Xαν εκμυστηρεύεται, ότι η μουσική ανυψώνει την σκέψη μας πάνω από την πυκνότητα της ύλης. Αυτό το φαινόμενο μπορεί να φθάσει στο ανώτατο ιδανικό που αναμένεται από την μουσική, δηλαδή την αντίληψη της ελευθερίας της ψυχής, η οποία αποκαλείται «νιρβάνα» στην ανατολή και «σωτηρία» στον χριστιανικό κόσμο.
Και μην ξεχνάμε , να είμαστε πρωτεργάτες και ας παρακινούμε όλους τους συνανθρώπους μας να επιδιώκουν την διατήρηση της ομορφιάς της Φύσης, που εδώ και πολλά χρόνια με την αλόγιστη απέναντι της συμπεριφορά μας και την επάρση μας ότι την εξουσιάζουμε, κινδυνεύει και πυροδοτεί πλέον την αυτοκαταστροφική μας τάση. Η σύγχυση που εξουσιάζει τον νου όλο και περισσότερων ανθρώπων εξαπλούται ραγδαία και μη αναστρέψιμα. Ο Αγιος Γρηγόριος Παλαμάς μας προειδοποιεί « Νους γαρ αποστάς του Θεού η κτηνώδης γίνεται η δαιμονιώδης και των όρων αποστατήσας της φύσεως επιθυμεί των αλλοτρίων και κόρον φιλοκερδείας ουκ οιδε». Ας αντισταθούμε σε ένα σύστημα σκέψης, το οποίο δεν γνωρίζει την φιλία, δεν γνωρίζει την εντιμότητα, δεν γνωρίζει την εγκράτεια. Αποτελεί την νέα απειλή που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι σκεπτόμενοι και εκείνοι οι οποίοι θέλουν να αγωνιστούν για ένα κόσμο δικαιοσύνης αγάπης και ελευθερίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου