Η ΕΝΔΟΞΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΩΝ ΥΨΗΛΑΝΤΩΝ

του   ιστορικού μελετητή  Αλέξανδρου Στεφανίδη

Προβληματίστηκα αν θα έπρεπε να ομιλήσουμε και πάλι για τον Αρχηγό της Φιλικής Εταιρείας και του ξεσηκωμού του γένους, τον Αλέξανδρο Υψηλάντη , που όδευσε προς την αιώνια Ανατολή την 31η Ιανουαρίου 1928 και επετειακά τιμούμε σήμερα.
Αποφάσισα τελικά να αφιερώσω την ομιλία μου στην  Ενδοξη Οικογένεια των Υψηλαντών, γιατί, για να γίνει κανείς ήρωας πρέπει να έχει μπολιαστεί από την αγάπη και το χρέος προς την πατρίδα και νάχει αποκτήσει ψυχικό σθένος. Και αυτή η διαδικασία μεταβιβάζεται, διδάσκεται από τους γονείς και τους δασκάλους προς τα παιδιά. Θα σας μιλήσω λοιπόν για 3γενιές. Οι ρίζες της οικογένειας των Υψηλαντών, σύμφωνα με ιστορικές πηγές, ανάγεται στους χρόνους του Βυζαντίου, 11ος αιώνας, κι από την περιοχή της Τραπεζούντας. Μέλη της οικογένειας αναφερόνται ως αξιωματούχοι στην αυλή των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων όπου κατείχαν διακεκριμένες θέσεις. Θα κάνω μόνο μια αναφορά σε εκείνη του Κωνσταντίνου Υψηλάντη Ξιφηλλίνου, Μεγ. Αυλάρχη του Μανουήλ Κομνηνού του Γ', που παντρεύτηκε την κόρη του το 1390.
Μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας δεν έχουμε στοιχεία για τους Υψηλάντες έως ότου εμφανίζονται και πάλι στην Κωνσταντινούπολη γύρω στα μέσα του 17ου αιώνα (1660), ως πλούσιοι και μορφωμένοι έμποροι . Η οικογένεια αυτή όπως και άλλες διάσημες της εποχής, των Μουρούζη- δων,  Μαυροκορδάτων, Καρατζάδων, Γκίκα, Σούτσων κ.α αποτέλεσαν τους λεγόμενους Φαναριώτες. Αυτοί οι πανέξυπνοι Έλληνες της διασποράς πάμπλουτοι, καλλιεργημένοι και πολύγλωσσοι αποτέ- λεσαν μία προνομιούχα ξεχωριοτή τάξη και μία ανθρώπινη δεξαμενή για την Οθωμανική Αυτο- κρατορία.
Ο Σουλτάνος από αυτούς διάλεγε τους διερμηνείς , συμβούλους , δασκάλους και διαχειριστές για την Αυτοκρατορία του. Τους Φοναριώτες όμως χρησιμοποιούσαν και οι διάφοροι πασάδες και βεζίρηδες . Έτσι η δύναμη  και επιρροή τους μεγάλωσε ώσπου έφτασαν να διορίζονται ηγεμόνες-βοεβόδες , στις μεγάλες βαλκανικές επαρχίες της Οθ. Αυτοκρατορίας. Θυμίζω ότι το 1774 είχε υπογραφεί η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή μεταξύ Ρωσίας και Οθωμ. Αυτοκρατορίας με την μερική ανεξαρτησία και προστασία των Ορθοδόξων λαών της Βαλκανικής από τη Ρωσία.

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, (1724-1807), ήταν ο παππούς του δικού μας Αλέξανδρου, κι έγινε ηγεμών της Βλαχίας το 1782 και στη συνέχεια της Μολδαβίας το 1786. Είχε εξαιρετική μόρφωση μιλούσε εξ γλώσσες, κι έγινε μεγάλος Διερμηνέας . Χάρη στη διπλωματία του έσωσε από γενική σφαγή τους Έλληνες, όταν αυτοί επαναστάτησαν με την άφιξη και παρακίνηση του Ρώσου Πλοιάρχου Ορλώφ απεσταλμένου της Μεγ. Αικατερίνης, ενάντια στην υψηλή Πύλη, τα γνωστά μας Ορλοφικά. Είπε λοιπόν στον Σουλτάνο: Αν σφάξεις όλους τους ραγιάδες, τότε ποιος θα πληρώνει το χαράτσι;
Στη διάρκεια της ηγεμονίας του οργάνωσε το κράτος, προσέφερε παιδεία, περίθαλψη, οργάνωσε στρατό κυρίως από Έλληνες. Το Βουκουρέστι έγινε τόπος συνάντησης και εργασίας πολλών διανοουμένων της εποχής, όπως ο Ρήγας, ο Βαρδαλάχος, ο Καταρτζής κ.α άλλοι πρόδρομοι του Διαφωτισμού. Ο Υψηλάντης είχε επαφές με τους ηγεμόνες της Ρωσίας και Αυστρίας και συμμετείχε στην εκπόνηση σχεδίου διαμελισμού των εδαφών της κατεχόμενης Βαλκανικής, μέρους της τότε μεγάλης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά και της ταυτόχρονης δημιουργίας ενός μικρού αρχικά Ελληνικού κράτους.

Την ηγεμονία της Μολδαβίας (1799-1801) είχε αναλάβει εντωμεταξύ ο γιος του Κωνσταντίνος Υψηλάντης (1760-1816) και ένα χρόνο αργότερα ανέλαβε την ηγεμονία της Βλαχίας, (1802-1806). Εξαίρετος ηγεμών αναδιοργάνωσε την άμυνα της χώρας, επέβαλε δίκαιους φόρους, τάξη και βοήθησε τους Σέρβους. Αργότερα μετά τις επιτυχίες του Ναπολέοντα ο Σουλτάνος με την προτροπή του Γάλλου Πρεσβευτή. Σεβασπάνι, απεφάσισε να συλλάβει τον Κωνσ/ντίνο ως Ρωσόφιλο και επαναστάτη. Τότε μόλις είχε αρχίσει ένας νέος Ρωσοτουρκικός πόλεμος. Αυτός δραπέτευσε με την οικογένεια του στη Ρωσία 1806. Την οργή του Σουλτάνου πλήρωσε ο πατέρας του Αλέξανδρος, γέρων πλέον των 80 ετών, ο οποίος δεν πίστευε στην επερχόμενη θηριωδία. Συνελήφθη, φυλακίστηκε, βασανίστηκε και στο τέλος αποκεφαλίστηκε (8/1807), η τεράστια περιουσία του δημεύθηκε. Ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης είχε πανδρευτεί την Ρουμανικής καταγωγής πριγκίπισσα Ελισάβετ Βακαρέσκου, μια σπουδαία γυναίκα με τεράστιο ηθικό κουράγιο και ψυχική δύναμη. Απέκτησε πέντε αγόρια τον Αλέξανδρο, τον Νικόλαο, τον Δημήτριο, τον Γεώργιο, τον Γρηγόριο και 3 κόρες. Τα μεγάλα αγόρια κατατάχτηκαν αμέσως στην αυτοκρατορική στρατιωτική σχολή του Τσάρου στην Αγία Πετρούπολη και έγιναν όλα αξιωματικοί του Ρωσικού Στρατού. Όλα μιλούσαν Ελληνικά και είχαν λάβει από εκλεκτούς δασκάλους ξεχωριστή μόρφωση και γλώσσες. Όπως και ο πατέρας τους Κωνσταντίνος, ασχολείτο με τη μουσική και την ποίηση, έτσι κι αυτοί μεγάλωσαν σ' ένα περιβάλλον ευγενών και διανοουμένων ακολουθώντας τα βήματα της μεγάλης αυτής οικογένειας.
Μιλήσαμε για τις δύο γενιές των Υψηλαντών ως ηγεμόνων και πιστεύω ότι διεφάνει η επαναστατική διάθεση ενάντια στην Πύλη και ο στόχος για την απελευθέρωση της πατρίδας, μέσα από διπλωματικές και επαναστατικές κινήσεις. Τα τέσσερα πρώτα αγόρια που προανέφερα είναι η 3η γενιά της οικογένειας κι αυτά έπαιξαν ρόλο. Η μοίρα επέλεξε τον πρωτότοκο Αλέξανδρο να γίνει ο

1ος ηγέτης της Ελληνικής επανάστασης και ο Γενικός Επίτροπος της Αρχής, της Φιλικής Εταιρίας.
Ο Αλέξανδρος όταν ανέλαβε την αρχηγία (1820) που του πρότεινε ο Φιλικός Εμ. Ξανθός, ήταν ήδη ένας ήρωας του Ρωσικού στρατού, που είχε τιμηθεί 3 φορές με μετάλλια από τον Τσάρο για την ανδρεία του κατά την διάρκεια των Γαλλορωσικών πολέμων. Στη μάχη της Δρέσδης (1813) ως αυτοκρατορικός ιππέας έχασε το δεξί του χέρι. Ο Αλέξανδρος ονομάστηκε από τον Τσάρο, Υποστράτηγος το 1817, σε ηλικία 25 ετών και αναγνωρίστηκε ως υπασπιστής του. Είχε ήδη μπει ως πρίγκηψ, στην υψηλή κοινωνία της Αυτοκρατορικής αυλής. Δεν του έλειπε τίποτα και είχε μια αξιοζήλευτη ζωή, όταν αποδέχτηκε την αρχηγία της επανάστα- σης. Τα εγκατέλειψε όλα και δόθηκε ολόψυχα στο όνειρο που από μικρός επιθυμούσε και οραματι- ζόταν μέσα από τα λόγια του πατέρα του "Γιε μου, μη λησμονήσεις ποτέ ότι οι Έλληνες μόνον ε/ς εαυτούς πρέπει να στηρίζονται όπως γίνουσι ελεύθεροι"
Όλα τα αδέλφια του, την ίδια περίπου εποχή (1818-20), ο Δημήτριος, ο Νικόλαος και ο Γεώργιος μυήθηκαν στην Φιλική Εταιρία και στη συνέχεια ακολούθησαν τον Αλέξανδρο, εγκαταλείποντας τον Ρωσικό Στρατό. Ο Δημήτριος εστάλη στην Ελλάδα ως εκπρόσωπος του Αρχηγού και ανέλαβε ως συν - Αρχιστράτηγος τον Αγώνα. Ήταν μία τίμια, ευγενική και ανδρεία μορφή που πολέμησε σε πολλές μάχες. Πέθανε το 1832 στο Ναύπλιο. Ο Νικόλαος (1796-1830) ήταν ο αρχηγός του Ιερού Λόχου με υπασπιστή του τον Τσακάλωφ, αυτός μας άφησε και τα απομνημονεύματα του. Ο Γεώργιος ήταν σωματάρχης και πολέμησε στο πλάι του Αλέξανδρου. Μετά την καταστροφή στο Δραγατσάνι συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν από τους Αυστριακούς σε φοβερά φρούρια-φυλακές για επτά χρόνια. Όταν απελευθερώθηκαν ο Αλέξανδρος ήταν πλέον πολύ άρρωστος και αδύναμος. Μετά από λίγες μέρες στην πορεία τους προς την Ελεύθερη πατρίδα, ο Αλέξανδρος άφησε την τελευταία του πνοή σ ένα πανδοχείο της Βιέννης, εκφράζοντας σαν ένας "Θλιμμένος Άγγελος" ένα παράπονο : "Δεν είναι σκληρό ότι πρέπει να πεθάνω εδώ, εγώ που βρέθηκα σε τόσες μάχες και τόσο συχνά μέσα σε κινδύνους".
Ο Γεώργιος που έζησε περισσότερο από τους άλλους αδελφούς του (1847) έφερε την καρδιά του Αλέξανδρου, στην Ελλάδα μαζί με την γυναίκα του Μαρία Μουρούζη, η οποία σε συνεργασία με την Βασίλισσα Αμαλία, έκτισε το Αμαλίειον Ορφανοτροφείο το 1855-7 και τον ναό των Ταξιαρχών, όπου βρίσκονται οι ιερές καρδιές των Υψηλαντών (Αλεξάνδρου και Δημητρίου). Οι ήρωες δεν γεννιούνται, γίνονται, σε μια στιγμή η σε μια πορεία ζωής, και είναι το αποτέλεσμα της ελεύθερης βούλησης τους. Αιωνία τους  η μνήμη.

Αλέξανδρος  Στεφανίδης
Φεβρουάριος 2012