(εκδόσεις Campus, 2012 σελίδες 270)
Ο διάσημος καθηγητής Paul Krugman είναι καθηγητής στο πανεπιστήμιο Princeton και τιμήθηκε το 2008 με το βραβείο Nobel.
Στην ιστοσελίδα του Thomas Fricke "Wirtschaftswunder" υπάρχει η παράθεση στα γερμανικά της μεστής σύνοψης που έχουν διατυπώσει οι συνεργάτες του "get abstract" ( είναι η πιό πλήρης βιβλιοθήκη online παρουσιάσεων περιλήψεων βιβλίων οικονομικού περιεχομένου)
Με άριστα το 10 έχει αξιολογηθεί από τους επικοινωνιολόγους του το περιεχόμενο του βιβλίου με 9 όσoν αφορά την ουσία, 5 την πρωτοτυπία των διατυπούμενων προτάσεων και 10 το στυλ.
Θεωρώ αρκετά ενδιαφέρον, ως γερμανομαθής να μεταφράσω και να προσπαθήσω να σας μεταφέρω τα βασικά σημεία της ανάλυσης τους
•H χρόνια χρηματοπιστωτική κρίση απειλεί να συμπαρασύρει την παγκόσμια οικονομία στην
καταστροφή.Δεν διαφαίνεται προοπτική ανάπτυξης.
• Στις εθνικές οικονομίες παγκόσμιου βεληνεκούς παρατηρείται πτώση της ζήτησης και
περιορισμός της ρευστότητας.
• Η ανάπτυξη μπορεί να έρθει μόνο μέσω κρατικού προγράμματος επενδύσεων.
• Ο υψηλός κρατικός δανεισμός δεν ευθύνεται για την χρηματοπιστωτική κρίση.
• Η απορρύθμιση των αγορών από την δεκαετία του 80 και μετά εκκόλαψε τις κερδοσκοπικές
φούσκες.
• Τα μέχρι τώρα εφαρμοσθέντα προγράμματα διάσωσης υπήρξαν ανεπαρκή και αναποτελεσματικά.
Μάλλον ρίχνουν λάδι στην φωτιά.
• Ενα συνολικό κούρεμα στα δάνεια θα ελάφρυνε τα νοικοκυριά και θα ενίσχυε την ζήτηση.
• Παρ΄ όλα τα ελείμματα του προϋπολογισμού των κεντρικών κυβερνήσεων, τόσο ο πληθωρισμός
όσο και η απόδοση των ομολόγων παραμένουν σε χαμηλά επίσπεδα.
• Μια αύξηση των τιμών της τάξεως του 4 % θα βοηθούσε μέσω της μείωσης της νομισματικής
αγοραστικής αξίας να μειωθεί το συνολικό χρέος και τα κράτη να βελτιώσουν την ανταγωνιστι-
κότητα τους. .
• Χωρίς πολιτική ένωση το Ευρώ θα επιφέρει την διάλυση της ΕΕ.
O Paul Krugman καταπιάνεται με την επιλογή : ελεύθερη αγορά - κρατική παρέμβαση
Υποστηρίζει αμετάκλητα την δεύτερη επιλογή. Η χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε το 2008 προβάλλει την επιτακτική ανάγκη να ανατραπεί το δόγμα της ελέυθερης αγοράς. Χωρίς μαζικές κρατικές επενδύσεις, υποστηρίζει, τα βιομηχανικά κράτη αδυνατούν να τιθασεύσουν την κρίση και θα συμπαρασυρθούν στην ύφεση. Προφανώς ο κάτοχος του βραβείου Νοbel είναι σαν να κομίζει γλαύκας εις Αθήνας, αφού ο έμπειρος στον Κεϋνεσιασμό αναγνώστης δεν θα βρεί κάποιο ριζοσπα- στικό στοιχείο για την θεωρία που μετράει ήδη 80 χρόνια διεξοδικής ανάλυσης. Οπως μας έχει συνηθίσει, ο Krugman, μπορεί και αποδίδει τον λεπτεπίλεπτο και συνεκτικό λόγο του σε γλώσσα κατανοητή .
Στην κόψη του ξυραφιού
Η διεθνής οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση διανύει τον 5ο χρόνο.
Μολονότι οι κυβερνήσεις τόσον των ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη κατέβαλαν μεγάλες προσπάθειες , δεν έχει επιτευχθεί κάποια βελτίωση από την χρεοκοπία της αμερικάνικης τράπεζας Lehman Brothers το 2008. O μηχανισμός στήριξης και παροχής ρευστότητας απέτρεψε μεν την τραπεζική κατάρρευση, αλλά οι αγορές και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού δεν έχουν συνέλθει. Η ανεργία, ιδιαίτερα στις νέες ηλικίες καλπάζει. Στις ΗΠΑ το ποσοστό των ανέργων με 15% είναι διπλάσιο απ΄ότι πριν την κρίση.Το ακαθάριστο εθνικό προϊόν υπέστη σταδιακή απώλεια 5% εντός 18μηνών και εξακολυθεί να παρουσιάζει σημαντική απόκλιση από το πρό Lehman επίπεδο.Και η Ευρώπη δεινοπαθεί, μολονότι οι οικονομίες μεμονωμένων κρατών, όπως η Γερμανία, παραμένουν αλώβητες. Η κρίση καλά κρατεί και οδηγεί όλο και περισσότερους ανθρώπους σε ανέχεια και απαγοήτευση. Ιδιαίτερα τα νέα καλά μορφωμένα άτομα αυτοχαρακτηρίζονται λόγω έλλειψης προοπτικών χαμένη γεννιά. Δεν γίνονται σε ευρωπαϊκό η αμερικάνικο έδαφος επενδύσεις σε δυναμικό παραγωγής (σημ.μετράφρ: όλες οι πουεθνικές επενδύουν δισεκατομμύρια στις αναπτυσσόμενες αγορές της κεντρικής Ασίας, όπου καθε χρόνο προστίθενται στην ανθηρή καταναλίσκουσα αμεσαία τάξη μερικά εκατομμύρια νέοι πελάτες). Η αναγκαία συντήρηση και ανανέωση των υποδομών αναβάλλεται. Δεν προσλαμβάνεται αλλά αντίθετα απολύεται διδακτικό προσωπικό.
O Kεϋνσιανισμός ξανά στο προσκήνιο
Αν και η κρίση ήταν αναπόφευκτη με βάση την φούσκα στα ακίνητα και την γεμάτη ρίσκα πρακτική στην χρηματοπιστωτική αγορά, θα μπορούσε να αμβλυνθούν οι επώδυνες επιπτώσεις της στην καθημερινότητα των υφισταμένων τα μέτρα εξυγίανσης. Η πορεία αυτή της απαξίωσης μπορεί να ανακοπεί, άν οι πολιτικοί καθώς και οι ταγοί των διεθνών οικονομικών οργανισμών καταπιασθούν με το αρχέγονο μοντέλο αντιμετώπισης κρίσεων που εκφράζει ο Κε:ϋνσιανισμός. Ο John Maynard Keynes τράβηξε το παγκόσμιο ενδιαφέρον κατά την διάρκεια της κρίσης της δεκαετίας του 1930. Ο Βρετανός οικονομολόγος προέβλεψε ότι μόνο η κρατική παρέμβαση που αποσκοπεί στην τόνωση της ζήτησης θα φέρει την ανάπτυξη και επαληθεύθηκε.
Η σημερινή κατάσταση δεν έχει πάρει τόσο δραματικές διαστάσεις, Πάντως η ζήτηση στον ιδιωτικό τομέα λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνης και επιχειρηματικής προοπτικής, της υπερχρέωσης των νοικοκυριών, έχει περιορισθεί στο ελάχιστο. Οι κεντρικές τράπεζες έχουν περιορισμένη δυνατότητα να έχουν αποτελεσματικό ρυθμιστικό ρόλο, όπως επί σειρά ετών εφάρμοζαν με την νομισματική πολιτική. Τα περιθώρια παροχής ρευστότητας έχουν εξαντληθεί, τα επιτόκια αναχρηματοδότησης των εμπορικών τραπεζών εγγίζουν το 0%. Η πτώση της ζήτησης και η παγίδα ρευστότητας μπορουν να αντιμετωπισθούν με ευρείας κλίμακας κρατικές επενδύσεις.
Τα αίτια της οικονομικής κρίσης
Οντως αρκετά βιομηχανικά κράτη αδυνατούν να εξυπηρετήσουν τον συσωρευμένο δανεισμό.
Δεν είναι όμως η καθ' εαυτή αιτία (μάλλον το σύμπτωμα υποδηλώνει). Η δανειοδότηση δεν αποτελεί κίνδυνο, στον βαθμό που τροφοδοτει τον παραγωγικό μηχανισμό και τις ανάγκες μιας αναπτυσσόμενης οικονομίας. Κριτήριο για κάθε αναχρηματοδότηση αποτελεί η απρόσκοπτη μελλοντική εξυπηρέτηση των ανακυκλούμενων δανείων. Η παροχή εξασφαλίσεων και η ρεαλιστική εκτίμηση των κινδύνων απετέλεσαν για πολλές δεκαετίες μετά τον πόλεμο τις ασφαλιστικές δικλείδες. Με την προεδρία Ρήγκαν στις ΗΠΑ εγκαινιάσθηκε η νέα εποχή της παγκοσμιοποίησης και της απελεύθερωσης των αγορών. Τα τραπεζικά κριτήρια υπέστησαν μια πρωτοφανή χαλάρωση και άνοιξε πεδίο δράσης λαμπρό για κάθε είδους οπορτουνιστές και σπεκουλαδόρους.
Δομήθηκε ένα αδηφάγο σκιώδες παρατραπεζικό κύκλωμα μη υποκειμενο σε οποιαδήποτε εποπτεία
το οποίο τροφοδοτείτο ποικιλοτρόπως. Η δημιουργία των νέας κοπής χρηματοοικονομικών προϊόντων (σημ. μετ: και η συγκάλυψη κάτω απο την μανδύα των αμοιβαίων κεφαλαίων των τεράστιων ποσών από τις παράνομες δραστηριότητες ,ξέπλυμα χρήματος) πήρε τρομακτικές διαστάσεις και επιψαλίδευσε στους κατόχους των τεράστια κερδοφορία (χωρίς όμως παράλληλη επανατοποθέτηση στην παραγματικη οικονομία). Η ψαλίδα μεταξύ πλουσίων και πτωχών άνοιγε σταδιακά αφού τόσο οι κοινωνικές παροχές μειώνονταν αλλά και η αυξητική προοδευτικότητα στα φορολογικά κλιμάκια καταργήθηκε. Απο την στατιστική επεξεργασία προκύπτει, ότι το εισόδημα των πλουσίων τετραπλασιάσθηκε μετά το 1980, ενώ ο μέσος όρος του διαθέσιμου εισοδήματος παρέμεινε αναλλοίωτος για το ίδιο διάστημα. Στον αντίποδα αυξήθηκαν με την πολτική των χαμηλών επιτοκίων και την χαλάρωση των πιστοληπτικών κριτηρίων τα χρέη των νοικοκυριών.Η επιτακτική αναγκαιότητα αποπληρωμής των δανείων σε συνθήκες ύφεσης και με καταγραφές των απαξιώσεων των παγίων στους ισολογισμούς των τραπεζών καταρακώνει την ζήτηση και οδηγεί σε μια περιδίνηση μείωσης μισθών και εταιρικών κερδών. Οι παλιές συνταγές δεν ωφελούν.
Λανθασμένη αντίδραση
Σε μια οικονομία όπου η ζήτηση έχει υποστεί καθίζηση και η πτώση επιτιοκίων δεν παρέχει κίνητρα για επενδύσεις η ανάπτυξη μπορεί να επιτευχθεί μόνο με συντονισμένη ευρείας κλίμακας κρατική παρέμβαση. Αυτό προϋποθέτει πολιτική βούληση και αυτή εκδηλώθηκε περιστασιακά και με κρύα καρδιά. Δεν υπήρξε πειστική πρόταση που ν΄αντέξει στην εναντίωση των συντηρητικών οικονομο- λόγων εκφραστών του νεοφιλελευθερισμού. Στην μετά Lehman εποχή τα κυβερνητικά προγράμματα
αποδείχθηκαν κατώτερα των περιστάσεων. Συνέβαλαν στην όξυνση της κρίσης και αποδείχθηκαν αναποτελεσματικά ως προς τον περιορισμό της ανεργίας.
Πλημμύρη μεν οι αγορές με φτηνό χρήμα με την μορφή προγραμμάτων διάσωσης. Χρησιμοποιήθηκε για την αναχρηματοδότηση των τραπεζών δεν παρείχαν όμως κάποια ανακούφιση στην χειμαζόμενη οικονομία. Η μόχλευση των υπολοίπων ενεργειών, οπως τα επιδόματα ανεργείας και πενιχρών εισοδημάτων και η μείωση των φόρων υπήρξε ελλιπής. Μέχρι το 2010 είχαν διοχετευθεί 787 δισ $ σε προγράμματα ενίσχυσης χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα αναστροφής και βελτίωσης. Για να μπορέσει να τρέξει η μηχανή της οικονομίας των 14 τρισ απαιτείται προφανώς περισσότερη παρέμβαση. Καθοριστικής σημασίας για την ανάκαμψη θα μπορούσε να είναι το κούρεμα π.χ. των στεγαστικών δανείων των νοικοκυριών.
Ο εφιάλτης του χρέους
Πρωτίστως στην Γερμανία έχει εδραιωθεί η αντίδραση απέναντι στην κρατική παρέμβαση λόγω του κινδύνου αυξητικών τάσεων στα ελείμματα των προϋπολογισμών.Η αύξηση του επιτοκίου δανεισμού για την κεντρική κυβέρνηση θα αυξηθεί συνακόλουθα, και θα συμπαρασύρει τον πληθωρισμό προς τα πάνω. Η εξέλξη αυτή θεωρείται από τους συντηρητικούς πολιτικούς προδεδικασμένη, μολονότι παρατηρώντας τις εξελίξεις των προηγούμενων ετών δεν διαφαίνεται αυτή η τάση, στις ΗΠΑ π.χ., όπου παρόλα τα προγράμματα διάσωσης και της υποβάθμισης της πιστοληπτικής ικανότητας τα επιτόκια πέφτουν συνεχώς, Η Γερμανία δανείζεται το 2012 ουσιαστικά με μηδενικό κόστος. Αλλά και στην περίπτωση της Ιαπωνίας, όπου η κρίση έχει παγιωθεί εδώ και 20 χρόνια (από το 1990) τα υψηλά ελειμματα δεν συμπαρασύρουν αυτόματα τα επιτόκια (το συνολικό κρατικό χρέος έχει ξεπεράσει το 200% αλλά τα δεκαετή ομόλογα αποδίδουν στους πιστωτές μόνο 1%). Αλλα και ο πληθωρισμός κρατιέται στις ανεπτυγμένες οικονομίες σε χαμηλό επίπεδο. Ο λόγος είναι αφ΄ενός η φθίνουσα ζήτηση, αφ΄ετέρου οι τράπεζες έχουν περιορίσει τον εσωτραπεζικό μεταξύ τους δανεισμό ενισχύοντας τα αποθεματικά τους και περιορίζοντας την νομισματική κυκλοφορία.
Αναμφισβήτητα η συσώρευση δημοσιοικονομικών ελειμμάτων συνιστούν απειλή γαι οποιοιαδήποτε εθνική οικονομία. Στην περίπτωση όμως που χαμηλά επιτόκια δεν μπορούν να τονώσουν την οικονομική δραστηριότητα, ενδεχομένως περικοπή των δημοσίων δαπανών να εντείνουν το αδιέξοδο για δύο λόγους. Αφ΄ενός η ύφεση συνεπάγεται μειωμένα φορολογικά έσοδα, αφ΄ ετέρου θα πρέπει να διατεθούν επιπλέον χρηματικά ποσά για την επιβίωση του διογκούμενου αριθμού ανέργων. Αντίθετα με την επικρατούσα άποψη ενα πρόγραμμα επενδύσεων και παροχών θα βοηθήσει την ανάπτυξη, ακόμα κιι αν συνοδεύεται από πληθωρισμό της τάξεως του 4%.
